Nicolas Poussin, «Τοπίο με άνθρωπο δαγκωμένο από φίδι», 1648, The National Gallery of London.

Nicolas Poussin: «Αυτή η τρομερή ακολουθία από πάθη»

Στις 19 Νοεμβρίου 1655 πεθαίνει στη Ρώμη ο σπουδαίος Γάλλος ζωγράφος Nicolas Poussin και είναι ευκαιρία να σκύψουμε πάνω σε μια από τις λιγότερο γνωστές πτυχές του έργου του.

«Όταν του κάνει κέφι, αυτός εδώ ξέρει πως να τοποθετήσει τον τρόμο και τον φόβο στη μέση ενός βουκολικού τοπίου! Το φόντο του καμβά είναι γεμάτο με ένα ευγενές, μεγαλειώδες, απέραντο τοπίο. Τίποτα παραπάνω από πέτρες και δέντρα, είναι όμως επιβλητικά. Το μάτι σου περιπλανιέται μεταξύ πολλών διαφορετικών επίπεδων βάθους, από το κοντινότερο μέχρι το πιο απόμακρο σημείο. Σε ένα από αυτά τα επίπεδα, στα αριστερά, σε μια κάποια απόσταση στο βάθος, υπάρχει μια ομάδα ταξιδιωτών που κάποιοι ξεκουράζονται και συζητούν, κάποιοι κάθονται, κάποιοι είναι πλαγιασμένοι· όλοι είναι απόλυτα ασφαλείς. Σε ένα άλλο επίπεδο, λίγο πιο μπροστά, στο κέντρο του καμβά, μια γυναίκα πλένει ρούχα στο ποτάμι· κάτι ακούει. Σε ένα τρίτο επίπεδο βάθους, ακόμα πιο αριστερά, αρκετά πιο μπροστά, ένας σκυμμένος άντρας αρχίζει να σηκώνεται και να κοιτάζει με ένα συνδυασμό άγχους και περιέργειας, προς την αριστερή πλευρά της σκηνής· κάτι άκουσε. Στην δεξιότερη πλευρά υπάρχει ένας όρθιος άντρας, καθηλωμένος από τον τρόμο, έτοιμος να φύγει τρέχοντας· κάτι έχει δει. Ποια είναι όμως η αιτία αυτού του τρόμου; Τι έχει δει; Στην δεξιά άκρη, στο μπροστινό μέρος της σκηνής, έχει δει μια γυναίκα ξαπλωμένη στο χώμα, τυλιγμένη από ένα πελώριο φίδι που την καταβροχθίζει και την σέρνει στο βυθό του νερού, προς τα εκεί που τα χέρια της, το κεφάλι της, και τα μαλλιά της κρέμονται ήδη. Από τους ήρεμους ταξιδιώτες στο βάθος μέχρι αυτό το τρομακτικό θέαμα, τι φοβερή απόσταση διανύθηκε, και εκεί ανάμεσα, αυτή η τρομερή ακολουθία από πάθη ανοίγεται μπροστά σε εσένα -Εσύ, το οριακό σημείο αυτής της σύνθεσης!»

Nicolas Poussin, αυτοπροσωπογραφία

Με αυτό τον τρόπο περιγράφει το «Τοπίο με άνθρωπο δαγκωμένο από φίδι» (1648) ο Denis Diderot στις «ανταποκρίσεις» του από το Salon του 1767. Ο Nicolas Poussin, που πέθανε σαν σήμερα 19 Νοεμβρίου του 1665, έγινε γνωστός για τις απεικονίσεις των θρησκευτικών και μυθολογικών θεμάτων. Όμως μια λιγότερο φημισμένη, αλλά εξίσου σημαντική, πλευρά του έργου του ήταν τα τοπία. Ο Poussin είχε την ικανότητα να συνθέτει με τρομερή ισορροπία, προσοχή και δεξιοτεχνία, τοπία που ήταν εξαιρετικές οπτικές αφηγήσεις. Και έτσι, ενώ ο γνωστότερος πίνακας του, το «Et in Arcadia ego» (τέλη του 1630), υπονοεί με τρόπο συμβολικό μέσω μιας επιγραφής την παρουσία του θανάτου (που υπάρχει ακόμα και στην μυθική Αρκαδία), είναι το «Τοπίο με άνθρωπο δαγκωμένο από φίδι», που ξεδιπλώνει μπροστά στα μάτια μας τον τρόμο του θανάτου.

Ο Diderot θαύμαζε τον Poussin και τον θεωρούσε έναν από τους σπουδαιότερους ζωγράφους. Σχολιάζει μάλιστα πως μόνο αυτός μπορεί να αποδώσει τόσο καλά την κεντρική ιδέα ενός έργου έχοντας συνοχή μέσα στον «κενό» χώρο, στις αφηγηματικές παύσεις, ενός τοπίου. Και είναι αλήθεια πως ο Poussin είχε την δύναμη να απεικονίζει την ιδέα που ήθελε με τρόπο μοναδικό, όχι μόνο μέσα από τα μεγαλειώδη και «βαριά» ιστορικά και θρησκευτικά θέματα, αλλά και μέσα από λεπτομέρειες και συνδέσεις που δημιουργούσε στους λιγότερο «συνωστισμένους» πίνακες του. Και είναι αυτές οι λεπτομέρειες, όπως οι τόσο περιγραφικές εκφράσεις των προσώπων, που μπορούν και εμπεριέχουν τόση δύναμη. Ο ζωγράφος Francis Bacon είχε πει: «την καλύτερη ίσως ανθρώπινη κραυγή στη ζωγραφική την έκανε ο Poussin».

(Το απόσπασμα είναι από το Diderot on Art II, The Salon of 1767, Yale University Press)

TAGS
Εργαστήριο Συντήρησης & Αποκατάστασης