Με την πανδημία να σαρώνει σχεδόν ολόκληρο τον κόσμο της τέχνης, τα γεγονότα του 2020 έφεραν νέες προκλήσεις και μια άνευ προηγουμένου αναστάτωση στην αγορά, επηρεάζοντας σχεδόν κάθε πτυχή του οικοσυστήματος της τέχνης, από επαγγελματίες, καλλιτέχνες και συλλέκτες έως μουσεία, εκθέσεις, φουάρ και γκαλερί.

Ωστόσο, παρά τις τεράστιες προκλήσεις, η αγορά της τέχνης χαρακτηρίστηκε από καινοτομία και ευφυΐα, με αποτέλεσμα ευρύτερη ψηφιακή καινοτομία και πειραματισμό σε σχέση με την τελευταία δεκαετία.

Στις αρχές του έτους, ο κοροναϊός θεωρήθηκε σε μεγάλο βαθμό ένα ασιατικό πρόβλημα. Έτσι, η Frieze LA διεξήχθη κανονικά τον Φεβρουάριο, όπως και το Armory Show στη Νέα Υόρκη στις αρχές Μαρτίου, ενώ η Art Basel Hong Kong, προγραμματισμένη για τα τέλη Μαρτίου, τελικά ακυρώθηκε και έγινε η πρώτη φουάρ του 2020 που δεν πραγματοποιήθηκε λόγω της πανδημίας. Στην Ευρώπη, οι συλλέκτες και οι γκαλερίστες αστειευόμενοι έκαναν με τα πόδια τους τον “χαιρετισμό της Wuhan” στα εγκαίνια της Tefaf που έγινε στο Maastricht παρά τις προειδοποιήσεις των επιστημόνων. Λιγότερο από μια εβδομάδα αργότερα, η έκθεση, με περίπου 280 γκαλερί, έκλεισε πρόωρα μετά τη διάγνωση ενός εκθέτη με τον ιό, και περισσότερα από 100 επιπλέον κρούσματα ανάμεσα στους επισκέπτες. Έκτοτε, ξεκίνησε ένα ντόμινο ακυρώσεων φουάρ σε όλο τον κόσμο.

Κάποιες από αυτές επέδειξαν γρήγορα αντανακλαστικά και υιοθέτησαν νέες ψηφιακές μορφές, προκειμένου να συνεχίσουν, όσο ήταν δυνατό, τον κύκλο εργασιών τους. Όμως, παρά την επιτυχία ορισμένων από αυτές να μεταλλαχθούν σε ψηφιακές φουάρ, οι συλλέκτες δεν φάνηκε να έχουν την πρόθεση να αγοράσουν ακριβά έργα μέσω αυτών των οδών, κρατώντας τις εισπράξεις των εκθετών σε χαμηλά επίπεδα. Αν και η ψηφιοποίηση της αγοράς είχε ως αποτέλεσμα τον εκδημοκρατισμό της, σύμφωνα με τους αναλυτές, τα πιο ακριβά και ξεχωριστά έργα διατέθηκαν μέσω ιδιωτικών πωλήσεων. Για παράδειγμα, ο οίκος Sotheby’s προσέφερε το έργο Femme I (1960) του Giacometti τον Οκτώβριο μέσω ‘κρυφής’ δημοπρασίας με τιμή εκκίνησης τα $90.000.000. Ωστόσο, λόγω της μορφής της δημοπρασίας, μετά την πώληση του έργου ο οίκος δεν δημοσιοποίησε την τιμή κατακύρωσης.

Σε γενικές γραμμές, ο τομέας των δημοπρασιών δείχνει να είναι αυτός που επηρεάστηκε λιγότερο από την αναταραχή στην αγορά αν και δεν έφτασε τα επίπεδα του προηγούμενου έτους. Το 2019, τα εννέα από τα 10 πιο ακριβά έργα που πουλήθηκαν έφεραν πάνω από $50.000.000 το καθένα, ενώ το 2020 μόνο δύο υπερέβησαν αυτό το ποσό, με τους οίκους να φυλάνε τα δυνατότερα χαρτιά τους για μετά το πέρας της κρίσης. Το ακριβότερο έργο της χρονιάς ήταν το τρίπτυχο Triptych Inspired by the Oresteia of Aeschylus (1981) του Francis Bacon που πουλήθηκε από τους Sotheby’s αντί $84.600.000, και ακολούθησε ένας πάπυρος του Wu Bin με τίτλο Ten Views of a Lingbi Rock (1610) που πουλήθηκε από τον οίκο Poly Auction του Πεκίνο για $76.600.000. Πίσω από αυτά το έργο του Roy Lichtenstein, Nude With Joyous Painting (1994) που δημοπρατήθηκε από τους Christie’s φτάνοντας τα $46.200.000. Σύμφωνα με την ArtTactic, οι συνολικές πωλήσεις του 2020 για τους τρείς μεγάλους οίκους – Sotheby’s, Christie’s και Phillips – ανήλθαν στα $7,37 δισεκατομμύρια, εκ των οποίων τα $1,02 δις αφορούσαν αποκλειστικά ψηφιακές δημοπρασίες και τα $2,37 δις δημοπρασίες υβριδικής μορφής (ψηφιακή και φυσική ταυτόχρονα). Αξιοσημείωτη ήταν η πτώση στη ζήτηση σύγχρονων καλλιτεχνών, των οποίων οι πωλήσεις έφτασαν μόλις τα $857.000.000 παρουσιάζοντας πτώση 39% σε σχέση με το 2019, αποκαλύπτοντας την προτίμηση των αγοραστών στα έργα σπουδαίων ιστορικών καλλιτεχνών που θεωρούνται σίγουρη επένδυση χαμηλής επικινδυνότητας, όπως άλλωστε συμβαίνει πάντα με τους επενδυτές σε περιόδους κρίσης. Παρά το πλήγμα της πανδημίας στην Ασία, η αγορά με την μεγαλύτερη άνοδο στις δημοπρασίες παγκοσμίως ήταν αυτή του Hong Kong, η οποία με αύξηση 11% από το 2019 έφτασε τα $726.000.000.

Όσον αφορά τις γκαλερί, οι πωλήσεις τους παρουσίασαν πτώση 36% το πρώτο εξάμηνο του έτους, ενώ το 2% των χώρων έκλεισαν. Φυσικά, οι μικρότερες γκαλερί είναι αυτές που επλήγησαν περισσότερο καθώς η ακύρωση των φουάρ δυσκόλεψε την πρόσβασή στους συλλέκτες που ενδιαφέρονται να γνωρίσουν τους ανερχόμενους καλλιτέχνες που αυτές συνήθως εκπροσωπούν. Επίσης, ορισμένες από τις μεγάλες γκαλερί έκλεισαν κάποιους από τους χώρους τους, όπως για παράδειγμα η Marian Goodman που αποχώρησε από το Λονδίνο και ο Gavin Brown στη Νέα Υόρκη που έκλεισε όλους τους χώρους του και έγινε μέτοχος και διευθυντής στην Barbara Gladstone.

Σε αυτή την κατάσταση έρχεται να προστεθεί η απόφαση μεγάλων γκαλερί, όπως η Pace και ο David Zwirner, οίκων δημοπρασιών και μουσείων να προβούν σε απολύσεις ώστε να μειώσουν τα λειτουργικά τους έξοδα. Σύμφωνα με την ανάλυση της Art Basel/UBS, το ένα τρίτο των 795 γκαλερί σύγχρονης και μοντέρνας τέχνης που ερωτήθηκαν είχαν ήδη μειώσει το προσωπικό τους από το πρώτο κιόλας κύμα της πανδημίας. Αν σκεφτούμε πως κραταιά μουσεία, όπως η Tate και το Metropolitan Museum of Art, μειώνουν δραστικά το προσωπικό τους, φαίνεται πως η ανεργία θα κυριαρχήσει στο χώρο της τέχνης το επόμενο διάστημα.

Από την άλλη όλες οι κυβερνήσεις προχώρησαν στη λήψη μέτρων στήριξης και οικονομικής ενίσχυσης του τομέα του πολιτισμού και των τεχνών. Ωστόσο, ακόμα και σε χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο και η Σουηδία, όπου το πρόγραμμα οικονομικής στήριξης περιελάμβανε τεράστια ποσά, υπήρξαν και υπάρχουν αντιδράσεις για τους αποδέκτες των χορηγήσεων, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους είναι μεγάλα ιδρύματα και μουσεία και όχι μικρότερες επιχειρήσεις ή ελεύθεροι επαγγελματίες οι οποίοι και θα χρειαστούν περισσότερο χρόνο να συνέλθουν από την κρίση.

Παρά τις αντίξοες συνθήκες που επικράτησαν το 2020, η αγορά τέχνης επέδειξε εγρήγορση και φαίνεται πως κατάφερε να ισορροπήσει σε κάποιο βαθμό. Επίσης σύμφωνα με την ArtTactic οι συλλέκτες φαίνεται πως ανέκτησαν την εμπιστοσύνη τους στην αγορά τέχνης το δεύτερο εξάμηνο του έτους. Σίγουρα το 2021 δεν θα είναι μια γαλήνια και εύρυθμη χρονιά σαν εκείνες της προ-Covid εποχής, αλλά ας ελπίσουμε πως θα είναι ένα πέρασμα σε μια νέα εποχή, μια περίοδος επανεκκίνησης όχι μόνο της αγοράς αλλά και ολόκληρου του κόσμου της τέχνης.

TAGS

Δημήτρης Σπύρου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη