Μεγάλης κλίμακας με πλούσια χρώματα, οι πίνακες του Ιρανού εγκαταστημένου στις Η.Π.Α καλλιτέχνη Ali Banisadr στην προβεβλημένη από το μουσείο ατομική έκθεση του Ultramarinus-Πέρα από τη Θάλασσα στο Μουσείο Μπενάκη είναι πανοράματα με αλληγορικό περιεχόμενο, έργα που υιοθετούν μία πολυπολιτισμική οπτική, με αναφορές στην μεγάλη ζωγραφική (κυρίως τον Ιερώνυμο Μπος, τον Γκόγια και τον Πίτερ Μπρίγκελ), οι οποίοι μετεωρίζονται ανάμεσα στην αφαίρεση και την παραστατικότητα ενώ δανείζονται στυλιστικά στοιχεία από ρεύματα του 20ου αιώνα όπως ο σουρεαλισμός και ο αφηρημένος εξπρεσιονισμός στοχεύοντας στον επίκαιρο πολιτικό σχολιασμό.

Όμως αυτός ο μεγαλόσχημος συνδυασμός μένει ατελής καθώς, πέρα από την χρωματική πανδαισία και τον οπτικό θόρυβο που σε ένα πρώτο επίπεδο τραβούν την προσοχή του θεατή , δεν συνθέτει μία καίρια νοηματοδότηση της σύγχρονης πραγματικότητας. Δημιουργεί μάλλον απλουστευτικούς στην γενικότητά τους συσχετισμούς με το παρελθόν και το παρόν και κυρίως, αποτυγχάνει να εντυπώσει μία συγκίνηση διάρκειας ή το αίσθημα ανάτασης που αρμόζει στο ανθρώπινο δράμα που εξιστορεί και στην επικού τύπου ζωγραφική την οποία οικειοποιείται.

Το χαρακτηριστικό και πολυπόθητο κυρίως για τους καλλιτέχνες της Αναγέννησης κυανό χρώμα, γνωστό ως ultramarine, που παραγόταν από το πολύτιμο πέτρωμα lapis lazuli στο έδαφος του Αφγανιστάν γίνεται εκείνο που είναι «πέρα από την θάλασσα», ένα ταξίδι συνδέσεων ανάμεσα σε αρχαίους πολιτισμούς και στο χρόνο, γεγονός που υποστηρίζει η παρουσίαση των έργων μαζί με αντικείμενα από της συλλογές του μουσείου Μπενάκη. Ο πολιτισμός και η τέχνη ως ενωτικά στοιχεία που υπερβαίνουν όρια και διαφορές προτάσσουν τη θέαση μίας ιστορίας της ανθρωπότητας που γράφεται με γνώμονα τις πολιτιστικές ανταλλαγές και ωσμώσεις. Η ιστορικότητα και οι διαφορές εξαλείφονται, κάτι όμως που μάλλον αντιβαίνει την δεδηλωμένη πρόθεση του καλλιτέχνη να μιλήσει για συγκρούσεις και αντιθέσεις.

Η πανδημία, η οικονομική κρίση, οι φωτιές στο Λος Αντζελες είναι γεγονότα που ο ίδιος επιθυμεί να επισημάνει μέσα από έργα που, κατά τον ίδιο, λειτουργούν ως «μηχανές του χρόνου», ως συμβάντα που επαναλαμβάνονται στην μακραίωνη ιστορία του ανθρώπου.

Αν όμως η πραγματικότητα και η πολιτική είναι συγκρουσιακή, τότε η απουσία της αιχμής αυτής σε εννοιολογικό επίπεδο αποδυναμώνει και τον παρεμβατικό σχολιασμό των έργων. Η σύγκρουση περιορίζεται στην έκρηξη χρωμάτων, στην πάλη του καλλιτέχνη με το υλικό του, στο αίσθημα της ταραχής που αποπνέουν οι πυκνές συνθέσεις του.

H τέχνη δεν είναι βέβαια δοκίμιο αλλά εικόνα, μία μεταφορά του κόσμου και μία αναπαράσταση της συσχέτισης μας με τον κόσμο. Δεν είναι επομένως η εκπλήρωση των στόχων του καλλιτέχνη το κριτήριο «επιτυχίας» ενός έργου όσο στον αν το έργο μετουσιώνει τις αναφορές στις οποίες βασίζεται και προκαλεί πολλαπλά επίπεδα ανάγνωσης.

Το έργο του Banisadr εγείρει επίσης και το ερώτημα κατά πόσο η καταγωγή του καλλιτέχνη από το Ιράν εξυπηρετεί μία «οριενταλιστική» οπτική που υιοθετούν οι θεσμοί της τέχνης απέναντι στο έργο καλλιτεχνών που μεγάλωσαν στην Ανατολή ακόμα και αν είναι οι καλλιτέχνες αυτοί χρόνια ενσωματωμένοι στην Δύση. Ακόμα και οι ίδιοι καλλιτέχνες μπορεί να νιώθουν ασυνείδητα την πίεση μίας τέτοιας οπτικής. Τόσο ο εξωραϊσμός της Ανατολής ή η απόδοση της ως μυστήριας, μαγικής και ανεξήγητης, μίας Ανατολής που εκφράζεται μέσα από το χρώμα (όχι την γραμμή που ο κανόνας της Δυτικής τέχνης θεώρησε ανώτερη) και βασίζεται στις αισθήσεις, όσο και η έμμεση προσδοκία που θέλει τους καλλιτέχνες με καταγωγή από κάποιες χώρες της Μέσης Ανατολής να παράγουν έργα με πολιτικό σχολιασμό (κάτι που έχει απογειώσει πολλούς καλλιτέχνες με μη δυτική καταγωγή), αποτελούν αντιδιαμετρικές όψεις μίας στερεοτυπικής δυτικής πρόσληψης. Διερωτάται συνεπώς κανείς αν το έργο του Banisadr είναι και αυτό παράγωγο μίας τέτοιας προβολής.

Σε κάθε περίπτωση πάντως, τα έργα του καλλιτέχνη εκφράζουν μία χαρά για την ζωγραφική και μια αφοσίωση στην τεχνική. Ξετυλίγουν έναν χρωματικό πλούτο και έναν οργιαστικό, παράξενο κόσμο. Συνθέτουν ένα θέαμα με ποικίλες αναφορές στην ιστορία της τέχνης. Στην άυλη, ψηφιακή εποχή της εικόνας, σε μια εποχή εξάρτησης της τέχνης από το «κείμενο» και την επεξήγηση, και απέναντι στην «τυραννία» του πολιτικού, η υλικότητα του χρώματος και το πρόταγμα των αισθήσεων μπορεί να λειτουργήσουν ως κάποιον βαθμό και απελευθερωτικά.

Την έκθεση Ultramarinus – Beyond the sea του Ali Banisadr που γίνεται στο Μουσείο Μπενάκη Ελληνικού Πολιτισμού μπορεί να επισκεφτείτε online έως τις 21 Φεβρουαρίου πατώντας εδώ

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη