Σήμερα, 14 Μαΐου, είναι η μέρα που ανοίγουν τα μουσεία έπειτα από το δεύτερο κλείσιμο τους λόγω της πανδημίας. H ημερομηνία μπορεί να είναι κοντά με αυτή της Διεθνής Ημέρα Μουσείων (18 Μαΐου), όμως αυτό μοιάζει να είναι απλώς μια ευχάριστη σύμπτωση. Η ημέρα συμπίπτει με εκείνη του επίσημου ανοίγματος της χώρας προς τον τουρισμό. Πράγμα που μας κάνει να αναρωτηθούμε για ποιους ανοίγουν τελικά τα μουσεία, και ποιος ο ρόλος τους;
Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι νέα. Στην αρχή της πανδημίας τα μουσεία βρέθηκαν μπροστά σε μια υπαρξιακή κρίση, καθώς έβλεπαν τα ποσοστά των επισκεπτών τους να μειώνονται δραματικά. Το Μουσείο της Ακρόπολης, για παράδειγμα, μετά το άνοιγμα του πρώτου lockdown είχε λιγότερους από 500 επισκέπτες τις τρεις πρώτες ημέρες λειτουργίας του, την στιγμή που την αντίστοιχη περίοδο είχε 6000 ημερησίως. Το ίδιο φυσικά συνέβη σε πολλά από τα μεγάλα ευρωπαϊκά μουσεία: ήταν ξεκάθαρο πως είχαν άρχισαν να «εξασθενούν» όταν μειώθηκε η είσοδος των τουριστών, γεγονός που έθεσε το ζήτημα της σχέσης τους με το μαζικό τουρισμό.
Ο διευθυντής του Μουσείου του Λούβρου, Jean-Luc Martinez, είχε εκφράσει σε συνέντευξη του στην Art Newspaper την αντίληψη πως τα μουσεία χρειάζονται τον τουρισμό για να υπάρξουν, λέγοντας πως «χωρίς τουρίστες τα μουσεία θα ήταν απλώς συλλογές αξιοπερίεργων αντικειμένων (cabinets of curiosities) αποκλειστικά για τις ελίτ».
Αυτή η άποψη συμπυκνώνει μια συζήτηση, που είχε ξεσπάσει πριν από την αρχή της πανδημίας. Τον Αύγουστο του 2019, μέλη του Διεθνούς Συμβούλιου Μουσείων (ICOM) ζήτησαν να αλλάξει η έννοια του μουσείου, προτείνοντας ένα νέο ορισμό, που να ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα του 21ου αιώνα. Αυτό άνοιξε μια πολύ μεγάλη αντιπαράθεση η οποία όμως «πάγωσε» αναγκαστικά, όταν ξεκίνησε η πανδημία του Covid-19.
Η πανδημία όμως φαίνεται πως ανέδειξε μια πιο ουσιαστική διάσταση του προβλήματος. Η αδυναμία αρκετών μουσείων να λειτουργήσουν όταν αποκόπτονται από τον τουρισμό έδειξε πως στην πραγματικότητα είναι απομακρυσμένα από τις τοπικές κοινότητες. Θεωρώ πως δεν είναι τυχαίο πως το θέμα της φετινής Διεθνής Ημέρας Μουσείων είναι «Το Μέλλον των Μουσείων: Αναστοχασμός και Επανεκκίνηση», καθώς η συγκυρία ήταν σίγουρα μια ουσιαστική πρόκληση για τους οργανισμούς, αλλά επίσης και μια εξαιρετική ευκαιρία ενδοσκόπησης.
Ποια είναι όμως η θέση των ελληνικών μουσείων στη συζήτηση αυτή; Φαίνεται πως δεν υπάρχει καμία ουσιαστική διάθεση ενδοσκόπησης. Τα ελληνικά μουσεία συνεχίζουν ακάθεκτα τον ρόλο τους ως τουριστικά αξιοθέατα και δεν ενδιαφέρονται να καλέσουν ή να ανοίξουν διάλογο με τις κοινότητες στις οποίες ανήκουν. Αυτό είναι ξεκάθαρο τόσο στην Αθήνα, αλλά ιδιαίτερα στην επαρχία, όπου τα τοπικά (συνήθως αρχαιολογικά) μουσεία έχουν κυρίως επισκέπτες που δεν είναι μόνιμοι κάτοικοι. Με κάποιες φωτεινές εξαιρέσεις, τα μουσεία στην Ελλάδα είναι απομακρυσμένα από τις τοπικές κοινωνίες, ακόμα και από τις γειτονιές στις οποίες εντάσσονται
Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού ανέβασε ένα σύντομο video στο κανάλι του στο youtube με τίτλο «τα μουσεία μας υποδέχονται ξανά», το οποίο πιστεύω πως δείχνει με οπτικό τρόπο πως γίνεται αντιληπτός ο ρόλος των μουσείων στην Ελλάδα. Το video μας βάζει ως θεατές να εισερχόμαστε μέσα σε μια ψηφιακή αίθουσα όπου αντί για εκθέματα υπάρχουν κρεμασμένες στους τοίχους φωτογραφίες των μεγάλων μουσείων της χώρας. Αυτή είναι μια άκρως προβληματική εικόνα, οι χώροι πολιτισμού δηλαδή να παρουσιάζονται ως εκθέματα/στολίδια/τρόπαια, για να είμαστε περήφανοι που τα έχουμε στη συλλογή μας, να τα βλέπουμε από μακριά χωρίς να τα αγγίζουμε. Αυτό να είναι ίσως και το πρόβλημα με τον ρόλο τους στην Ελλάδα. Τα μουσεία χρειάζεται να γίνουν δυναμικοί χώροι με ενεργό ρόλο στις κοινωνίες και τις κοινότητες στις οποίες βρίσκονται. Ουσιαστικοί χώροι πολιτισμού, δηλαδή.
TAGS
