Στο δεύτερο μέρος της συνέντευξης με τον Μάνθο Σαντοριναίο, ο καλλιτέχνης και ερευνητής εκθέτει τις απόψεις του στην Αλεξάνδρα Κοροξενίδη για την εκπαίδευση και τον ρόλο του καλλιτέχνη στο πλαίσιο του ψηφιακού πολιτισμού και αναφέρεται στην δική του πολυδιάστατη εμπειρία.

Στην πορεία σου η δραστηριότητά σου ως καλλιτέχνης, ερευνητής και καθηγητής, ο δημιουργικός, ερευνητικός και εκπαιδευτικός σου ρόλος δηλαδή, ήταν πάντα o ένας σε συνάρτηση του άλλου. Πώς το ένα οδηγεί στο άλλο ή τροφοδοτεί το άλλο;

Υπερίσχυσε η ευθύνη που είχα σαν καθηγητής. Ελάχιστες φορές άφησα ελεύθερο τον καλλιτέχνη στις παρουσιάσεις μου γιατί πολλές φορές αυτό δεν θα βοηθούσε τους φοιτητές μου. Ξέρεις, έχω μια άποψη για την τέχνη που με οδήγησε σε έναν πολύχρονο μοναχικό δρόμο προετοιμασίας. Δεν θα ήθελα να παρασύρω  προς αυτό το δρόμο  τους προπτυχιακούς φοιτητές.  Ακολούθησα επίσης την υπόσχεση που είχα δώσει στη συνέλευση της Σχολής που με εξέλεξε, να περάσω τις δραστηριότητες μου που είχα στον Φούρνο εντός της Σχολής. Η Σχολή από την πλευρά της, παρόλο που δεν συμμεριζόταν απόλυτα τις αντιλήψεις μου, μου έδωσε χώρο και θεσμική υποστήριξη και ανέπτυξα τόσο το εργαστήριο όσο και ένα μεταπτυχιακό και μια ερευνητική ομάδα. Αυτό που στην ουσία αναπτύχθηκε ιδιαιτέρως αυτά τα χρόνια ήταν η θεωρητική έρευνα και ο πειραματισμός με τα νέα μέσα και βέβαια ένα τεράστιο υλικό υπό τύπο χειρόγραφων  και ψηφιακών σημειώσεων, έτοιμο να μεταπλαστεί σε καλλιτεχνικά έργα, αλλά και κείμενα.  Με αυτές τις δράσεις θα ασχοληθώ τα επόμενα χρόνια, με μεγάλη χαρά.

«Η τέχνη μπαίνει σε μία επικίνδυνη φάση σύνδεσης με μεγάλα κέντρα αποφάσεων»

Έχεις επίσης ασχοληθεί με τον ρόλο του καλλιτέχνη στην ψηφιακή εποχή. Πώς πιστεύεις  ότι επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος τους καλλιτέχνη; Γίνεται πιο πολυδιάστατος, διεπιστημονικός, ποια είναι η δική σου εμπειρία;  

Ασχολήθηκα με τη  σχέση του καλλιτέχνη σε σχέση με την τεχνολογική εξέλιξη. Ήταν η περίοδος που έκανα το μάστερ μου τη δεκαετία του ᾽80. Μελέτησα τότε τη διαδρομή από τη μηχανική στην ηλεκτρονική και στην ψηφιακή εποχή. Η μελέτη αυτή με οδήγησε σε συμπεράσματα που η πραγματικότητα σήμερα τα επαλήθευσε.

Περιέγραψα το ίντερνετ ως δομή του σύγχρονου εργαστηρίου σε ένα συνέδριο τρία χρόνια πριν την πρώτη παρουσίαση του. Αυτό έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί φαίνεται πως πολλές φορές η ανάγκη προηγείται μιας εφεύρεσης.  Είναι πολύ σημαντικό να περιγράφονται τελικά οι ανάγκες για το καινούργιο και όχι μόνο μια φαντασμαγορική αντίθεση προς αυτό.  Σήμερα τα δίκτυα μικρών εργαστηρίων ερευνητικών κέντρων βιβλιοθηκών και εκπαιδευτικών ιδρυμάτων αποτελούν την πιο αισιόδοξη δομή του καλλιτέχνη που τότε είχα οραματισθεί, με μία μικρή διαφορά: η ιδέα που είχα και έχω ακόμη είναι πιο κοντά σε ένα πειραματικό εργαστήριο που συνεργάζεται μια διεπιστημονική ομάδα παρά σε ένα δίκτυο προβολής.

Δυστυχώς όμως η τέχνη μπαίνει σε μία επικίνδυνη φάση σύνδεσης με μεγάλα κέντρα αποφάσεων, με ένα νέο μάρκετινγκ και άλλες πολύπλοκες διασύνδεσης συμφερόντων. Η τέχνη πάντοτε ερμήνευε, ενέπνεε  ή οδηγούσε τη ζωή. Το τελευταίο καιρό «συμπράττει» χωρίς όμως να της δίνεται η απαιτούμενη ελευθερία.

Στον ψηφιακό πολιτισμό, η πραγματικότητα είναι εικονική. Στην καθημερινή πραγματικότητα είναι πραγματική. Αυτό το βρίσκεις συγκρουσιακό, παράγωγο σύγχυσης, ή μία συνθήκη που μπορεί να δημιουργήσει νέες σχέσεις; Πώς θεωρείς ότι οι ψηφιακές μορφές τέχνης συνθέτουν τις δύο αυτές πραγματικότητες, αν αυτό αποτελεί ζητούμενο βέβαια; Πώς δηλαδή καλλιεργούν την μία ή την άλλη συνθήκη;

Ο άνθρωπος πάντοτε  ζούσε και ζει μέσα σε έναν διπλό ή πολλαπλό κόσμο. Μάλιστα τώρα συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο από αυτό που πιστεύουν οι περισσότεροι: ο «εικονικός κόσμος» αποκτά ένα είδος υλικότητας δια μέσω της διαδραστικής τεχνολογίας, η οποία όμως πολλές φορές δρα περιοριστικά.  Οι πιο δυνατές σκηνές εικονικής πραγματικότητας  είναι αυτές που πηγάζουν από την ανάγνωση ενός ισχυρού κειμένου. Διάβασε το ποιητικό έργο «Ο Γάμος του Παραδείσου και της Κόλασης» του William Blake και δες τις χαλκογραφίες  που έφτιαξε για να εικονογραφήσει τα συγκεκριμένο ποιήματα. Σίγουρα υπερτερεί το κείμενο γιατί δημιουργεί πολύπλοκες εικόνες, εμφανίζει φανταστικά  υλικά και νέους συνδυασμούς, ερεθίσματα  που στοχεύουν   στη διάνοια και όχι στις αισθήσεις του αναγνώστη. Τις περισσότερες φορές η εικονική πραγματικότητα, δίνοντας μια υλικότητα στη φαντασία, περιορίζει  το όραμα του δημιουργού (author), από την άλλη μεριά όμως δημιουργεί τις συνθήκες για την συμμετοχή του θεατή στο έργο, ο οποίος με τις αντιδράσεις του δημιουργεί τη δική του δομή σύνθεσης της εικόνας.

Αναφέρω δύο παραδείγματα από την ηλεκτρονική εποχή:  από τη στιγμή που βγήκε το πρώτο «βίντεο κλιπ» τα τραγούδια έπαψαν να ανήκουν στους ακροατές. Δεν είχε  πια ο καθένας τον δικό του μύθο  που αντιστοιχούσε στα μουσικά ερεθίσματα του συγκεκριμένου τραγουδιού. Όμως από την άλλη μεριά όταν  εμφανίσθηκε το walkman άλλαξε η οπτική του τοπίου.

Σήμερα, την εποχή των υπερμηχανήματων που χωράνε στην παλάμη των ανθρώπων πλησιάζουμε  την μεγάλη υπέρβαση, κατά την οποία θα ανασύρει ο άνθρωπος μια καινούργια συνθήκη.

Είμαι σχεδόν σίγουρος ότι θα  προηγηθούν  οι ιδέες πρώτα, οι οποίες πολύ πιθανόν να προέρχονται από την φιλοσοφία. Η αναλυτική φιλοσοφία βρίσκεται πολύ κοντά σε αυτόν τον χώρο, δίνει κύρια σημασία στο κείμενο και στη δύναμη που έχει. Θυμίζει εν μέρει τον προγραμματισμό. Σε ένα σημείο υπερέχει η ψηφιακή εικόνα,  συνδυάζει δυναμικά τον πραγματικό κόσμο με τον εικονικό. Σήμερα μπορεί να περπατά κάποιος στο δρόμο και να βλέπει τη γη από το «μάτι του θεού» χάριν του google earth ενώ ταυτόχρονα να συλλέγει από το κινητό του όλα τα μετα-δεδομένα της περιοχής. Τι θα προκαλέσει αυτή η συνθήκη δεν το ξέρουμε ακόμα. Θυμηθείτε τι αλλαγές έγιναν όταν ο Γαλιλαίος με τη βοήθεια  ενός απλοϊκού  τηλεσκόπιου απέδειξε ότι η γη κινείται.

« Εδώ και καιρό, αθόρυβα, όσο και αν μας ενοχλεί, μετακινείται το κέντρο της εκπαίδευσης και του πολιτισμού από τον Δυτικό κόσμο προς την Ανατολή »

Φέτος είναι η τελευταία χρονιά διδασκαλίας σου στην ΑΣΚΤ. Τι θα έλεγες για την εκπαίδευση σε σχέση με την ψηφιακή εποχή;

Ο τομέας της εκπαίδευσης στο τέλος εποχής που βιώνουμε ξεπερνάει κάθε προσωπική, τοπική, ιδρυματική,  φιλοδοξία. Ξεπερνάει την ανθρώπινη κλίμακα, τις προσωπικές επιδιώξεις ή εγωισμούς που έχουμε εμείς οι καθηγητές.  Έχει ενδιαφέρον να αφουγκραστούμε πως εξελίσσεται παγκοσμίως η εκπαίδευση γιατί, ως ραχοκοκαλιά της κοινωνίας δείχνει την κατεύθυνση πάνω στην οποία θα εξελιχθούν τα παγκόσμια γεγονότα. Από αυτήν την οπτική ένα ισχυρό φαινόμενο που διαγράφεται  σε εντυπωσιακό βαθμό είναι η εκπαιδευτική αναβάθμιση των νέων αναπτυσσόμενων χωρών ( Κίνα, Μαλαισία, Κορέα, Ταϊβάν κα. ). Στα 100 καλύτερα πανεπιστήμια του 2020  τα 26  πλέον ανήκουν στις χώρες της Ανατολής και ξεκινάνε από την 11η θέση! Σταδιακά οι άλλοτε χώρες του «φασόν» αντί να εξαγάγουν  φοιτητές στα μεγάλα εκπαιδευτικά κέντρα της Αμερικής και της Ευρώπης εισάγουν  καθηγητές. Δεν έχει σημασία πόσο  καλά είναι τα πανεπιστήμια αυτά, που τα περισσότερα είναι,  αλλά το γεγονός ότι τα φτηνά «εργατικά χέρια» της Δύσης αποκτούν «μυαλό», πολλές φορές δημιουργικό, και αθόρυβα κάποια μέρα θα διεκδικήσουν το μερίδιο τους με κύριο όπλο την έρευνα και εφαρμογή στην παραγωγή, και γιατί όχι τη φιλοσοφία ή την τέχνη. Εδώ και καιρό, αθόρυβα, όσο και αν μας ενοχλεί, μετακινείται το κέντρο της εκπαίδευσης και του  πολιτισμού από τον Δυτικό κόσμο προς την Ανατολή.

Το δεύτερο μεγάλης κλίμακας φαινόμενο αφορά στο τεχνολογικό υπόστρωμα που έχει αποκτήσει η εκπαίδευση το οποίο αλλάζει ολοκληρωτικά  την θεσμική δομή, άρα εξουσία της εκπαίδευσης. Η μεγάλη αλλαγή της εκπαίδευσης  που έγινε γύρω στο 13^ο αιώνα με την ανάπτυξη ενός αυτόνομου ανεξάρτητου συστήματος το «Πανεπιστήμιο» τώρα στον 21^ο αιώνα  δίνει τη θέση του  σε μία νέα θεσμική δομή την «πλατφόρμα εκπαίδευσης».

Έχουν πολλά κοινά σημεία οι δύο ανατροπές:  καταρχήν στηρίχθηκαν σε μια «νέα τεχνολογία». Το πανεπιστήμιο στηρίχθηκε στο  χαρτί  που εισάγεται στην Ευρώπη εκείνη την εποχή για να συμβάλει στην διάδοση, αρχειοθέτηση και επεξεργασία της  γνώσης. Στη δική μας εποχή, η αλλαγή  στηρίζεται  στον υπολογιστή, το νέο υπόστρωμα που αντικαθιστά το χαρτί. Το φαινόμενο είναι  ιδιαιτέρως ισχυρό, διογκώνονται τα ισχυρά πανεπιστήμια μέσω της εικονικής τους μετάλλαξης, εμφανίζονται νέοι χώροι εκπαίδευσης κατευθείαν μέσα από την βιομηχανία  και τις διεθνείς επιχειρήσεις για τις άμεσες ανάγκες τους, ενώ από την άλλη μεριά απελευθερώνεται η «ατομική μάθηση» (learning) έναντι της «εκπαίδευσης» (education). Η τελευταία κατάσταση, η μετάλλαξη ένα μέρους της εκπαίδευσης  σε ένα  αυτοδιαχειριζόμενο δωρεάν σύστημα ανάπτυξης της μάθησης  αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της εποχής γιατί δίνει στον καθένα την ευκαιρία της εξέλιξης.

«ο κόσμος έχει μια τεράστια δύναμη, αρκεί να αξιοποιήσει το εργαλείο που έχει στην παλάμη του δημιουργικά»

Η αυτοεκπαίδευση είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά του ψηφιακού πολιτισμού. Το ψηφιακό σύστημα έχει τη δυνατότητα ακόμα και κατά την ώρα της εργασίας να διορθώνει τα λάθη του χρήστη, να τον εκπαιδεύει ή ακόμα και να διορθώνει τον εαυτό του.  Αυτό συνδυάζεται με την τάση των ανεξαρτήτων μικρών παραγωγών (indies) που εμφανίζεται δυναμικά σε πολλούς κλάδους της καλλιτεχνικής παραγωγής. Οι indies κινούνται εντός και εκτός της παραδοσιακής εκπαίδευσης, όπως εντός και εκτός της βιομηχανικής παραγωγής και αποτελούνται από άριστους τελειόφοιτους έως ευφυή αυτοδίδακτα ταλέντα.

Στο δικό μας τομέα εμφανίζεται ακόμη ένα ιδιαιτέρως ισχυρό φαινόμενο προς μελέτη. Τα ίδια τα λογισμικά δημιουργούν μια μεγάλης κλίμακας «εκπαιδευτική» δομή. Ένα ισχυρό λογισμικό που χρησιμοποιείται στη δημιουργία ψηφιακών παιχνιδιών αλλά και διαδραστικών καλλιτεχνικών έργων δίνεται δωρεάν στον καθένα και ταυτόχρονα προσφέρονται πολλά δωρεάν μαθήματα για την εκμάθηση του. Οι φοιτητές ή οι εκπαιδευόμενοι λοιπόν βρίσκουν στο ψηφιακό υπόστρωμα τη συγκεκριμένη γνώση που τους λείπει  για να ολοκληρώσουν το έργο τους. Το εκπαιδευτικό σύστημα προσπαθεί να  δημιουργήσει δομές για την ένταξη  αυτής της  νέας κατάστασης, όμως  παρόλα αυτά η τελική δομή η οποία θα διαμορφώσει μια ευρύτερη συνθήκη  είναι σε εξέλιξη και θα πρέπει να είμαστε ανοιχτοί  και σεμνοί για να μπορέσουμε να την αντιληφθούμε.

Ποιά είναι η ισορροπία ανάμεσα στην εξάπλωση των ψηφιακών εργαλείων και της ανθρώπινης, ατομικής παρέμβασης;  

Και όμως αυτή την τεράστια δύναμη μπορεί να την αντικρούσει το άτομο αρκεί να κάνει τις σωστές κινήσεις. Και αυτό είναι το μεγαλείο της εποχής μας, ο κόσμος δεν χρειάζεται μεσάζοντες έχει μια τεράστια δύναμη, αρκεί να αξιοποιήσει το εργαλείο που έχει στην παλάμη του δημιουργικά. Πάντα σε εποχές κρίσης η βάση αποκτά μεγάλη σημασία εφόσον αποκτήσει συνείδηση και καλλιεργήσει την ευφυΐα της, δυστυχώς η έλλειψη συνείδησης είναι η μεγαλύτερη απώλεια που βιώνουμε σήμερα.

Σε ένα σεμινάριο που έκανα πρόσφατα για περφόρμανς και τεχνολογία αφού  εξήγησα μέσα από ασκήσεις   τα παραπάνω, ζήτησα από τους συμμετέχοντες να αξιοποιήσουν  το κινητό τους,  για να ανιχνεύσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο και να κάνουν μια ειλικρινή «κατάθεση» σε ένα από τα κοινωνικά μέσα. Τα αποτελέσματα ήταν ιδιαιτέρως αισιόδοξα. Αν ο καθένας και η καθεμία κάνει αυτό, υπάρχει περιθώριο για ένα καλύτερο μέλλον σε ανθρώπινη κλίμακα. Γιατί, (επιτρέψτε μου να κλείσω με κάτι που το λέω συχνά) αν, κυρίως οι νέοι, δεν περιγράψουν έναν κόσμο που ονειρεύονται δεν μπορούν να τον διεκδικήσουν.

Διαβάστε εδώ το πρώτο μέρος της συνέντευξης του Μάνθου Σαντοριναίου

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη