Τα κάδρα στο Isabella Stewart Gardner Museum παραμένουν κενά. (c) Isabella Stewart Gardner Museum

Πάρε τον Νταλί και τρέχα!

Έξι ιστορίες χαμένων αριστουργημάτων και… άτεχνων κλοπών έργων τέχνης

 

Υπάρχει μία θεωρία που λέει πως αυτοί που εκτιμούν την τέχνη συνήθως δεν μπορούν (και δεν ξέρουν) να κλέψουν, ενώ αυτοί που μπορούν να κλέψουν σπάνια εκτιμούν την τέχνη. Ο συνδυασμός και των δύο ενίοτε φέρνει αποτελέσματα, ενίοτε την καταστροφή. Αυτή η θεωρία είναι καλή για αστυνομικό μυθιστόρημα ή ταινία μυστηρίου, αλλά η πραγματικότητα είναι πως το εμπόριο κλεμμένων έργων τέχνης είναι άκρως επαγγελματικό και συναγωνίζεται επάξια αυτό των ναρκωτικών και των όπλων. Ο τζίρος του κοστολογείται σε αρκετά εκατομμύρια δολάρια το χρόνο σε όλο τον κόσμο, ενώ κάπου ανάμεσά μας (ή λίγο πιο μακριά) κυκλοφορούν χιλιάδες αριστουργήματα που προέρχονται από κλοπές. Πάνω από 300 έργα Πικάσο, 250 Μιρό, 150 Νταλί και 120 Ρέμπραντ (για να αναφέρουμε μερικές τρανταχτές υπογραφές) αγνοούνται και κάποια έχουν αλλάξει χέρια με παράνομο πλην εντυπωσιακό τρόπο. Ιδού έξι περιπτώσεις κλοπών που διαθέτουν κινηματογραφική χροιά, ατζαμίδικες εκτελέσεις αλλά και περίεργα κίνητρα.

 

Κοντσέρτο για λεπίδες και δολάρια

Όταν ξαναρχίσουμε τα ταξίδια και μας φέρει ο δρόμος στο μουσείο Isabella Stewart Gardner στη Βοστόνη, θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχουν 13 κενά σημεία στους χώρους του που περιμένουν ισάριθμα χαμένα έργα. Πρόκειται για τη σημαντικότερη ανεξιχνίαστη υπόθεση κλοπής έργων τέχνης των τελευταίων δεκαετιών.

Τη νύχτα της 18ης Μαρτίου του 1990, δύο ένστολοι αστυνομικοί μπήκαν στο μουσείο ισχυριζόμενοι ότι είχαν δεχτεί μία κλήση για παραβίαση του χώρου. Μέχρι να φτάσει στον εγκέφαλο των δύο φυλάκων το μήνυμα ότι το μουστάκι του ενός φαίνεται ψεύτικο, βρέθηκαν δεμένοι και φιμωμένοι στο υπόγειο, ενώ οι δύο ληστές αφαιρούσαν με λεπίδες τους καμβάδες από το πλαίσιό τους. Όταν μιάμιση ώρα αργότερα εγκατέλειπαν το μουσείο, είχαν μαζί τους το “Κοντσέρτο” του Βερμέερ (αξίας 200 εκατομμυρίων δολαρίων – το πολυτιμότερο χαμένο έργο τέχνης στον κόσμο), το μοναδικό θαλασσινό έργο του Ρέμπραντ (“Καταιγίδα στη θάλασσα της Γαλιλαίας”), άλλους δύο Ρέμπραντ, ένα Μανέ, ένα Φλινκ, πέντε σκίτσα του Ντεγκά, ένα αρχαίο κινέζικο βάζο κι ένα ναπολεόντειο χάλκινο αετό σημαίας.

Στα χρόνια που ακολούθησαν, οι ερευνητές του FBI έφτασαν πολλές φορές στην πηγή, νερό όμως δεν ήπιαν. Στο στόχαστρό τους μπήκαν η τοπική μαφία, σχεδόν όλο το οργανωμένο έγκλημα της πόλης, ακόμη και ο IRA. Ο κλοιός των υπόπτων στένεψε σημαντικά και φώτισε κάποιους συγκεκριμένους σεσημασμένους, ενώ τα τελευταία χρόνια η αστυνομία άφησε να εννοηθεί πως οι φυσικοί αυτουργοί έχουν πεθάνει. Κάποια ίχνη που έχουν βρεθεί (ξύσματα χρώματος που αποδίδονται στον χαμένο Βερμέερ) έχουν προστεθεί στα στοιχεία, αλλά η υπόθεση παραμένει ανοιχτή και η αστρονομική αμοιβή για πληροφορίες (που έφτασε τα 10 εκατομμύρια  δολάρια) υπολείπεται μόνον αυτής που δινόταν για τον Οσάμα Μπιν Λάντεν.

 

Ο Νταλί της φυλακής

Τον Φεβρουάριο του 1965, ο Σαλβαδόρ Νταλί επρόκειτο να δώσει ένα μάθημα ζωγραφικής στους τρόφιμους της φυλακής του Rikers Island στη Νέα Υόρκη, στο πλαίσιο μίας καμπάνιας βελτίωσης του σωφρονιστικού συστήματος. Ένας πυρετός τον εμπόδισε να παραστεί και ως έμπρακτη εκδήλωση συγγνώμης σκάρωσε στα γρήγορα και χάρισε στο εν λόγω ίδρυμα έναν “Εσταυρωμένο” με ιδιόχειρη αφιέρωση. Το έργο τοποθετήθηκε αρχικά στην τραπεζαρία των φυλακών πάνω από ένα κάδο σκουπιδιών (!), με τον καιρό όμως απέκτησε πιτσιλιές από κέτσαπ και καφέ και ύστερα από αρκετές περιπέτειες και συντηρήσεις μεταφέρθηκε στο λόμπι του συγκροτήματος, μέσα σε ειδική προθήκη. Μία πλακέτα δίπλα του προσδιόριζε την αξία του στο ένα εκατομμύριο δολάρια, πληροφορία που άνοιξε την όρεξη σε κάποιους για εύκολο κέρδος.

Η κλοπή, τον Μάρτιο του 2003, διεκδικεί δάφνες τσαπατσουλιάς. Οι δράστες αντικατέστησαν το έργο με ένα που του έμοιαζε, αλλά ήταν μικρότερο και σε καμβά αντί χαρτιού, το στερέωσαν με συρραπτικό, ενώ κλείνοντας τη γυάλινη προθήκη παγίδευσαν μέσα κι ένα φυτό εσωτερικού χώρου (αυτό το διόρθωσαν, αλλά κάπου φάνηκε). Ύστερα από εκτεταμένες έρευνες, οι αρχές συνέλαβαν τέσσερις δεσμοφύλακες, οι τρεις εκ των οποίων καταδικάστηκαν. Το έργο όμως δεν βρέθηκε ποτέ.

 

Η πιο ακριβή φωτιά

Τον Οκτώβριο του 2012, μια καλά οργανωμένη σπείρα διαρρηκτών κατάφερε να προσπελάσει το υπερσύγχρονο σύστημα συναγερμού του μουσείου Kunsthal στο Ρότερνταμ, το οποίο εκείνη την εποχή φιλοξενούσε την πληθωρική συλλογή έργων μοντέρνας τέχνης του ιδρύματος The Triton Collection, και διέφυγε με μια άκρως εντυπωσιακή λεία: δύο Μονέ (“Η γέφυρα Waterloo” και “Η γέφυρα Charing Cross”), ένα Πικάσο (“Κεφάλι Αρλεκίνου”), ένα Γκογκέν (“Γυναίκα στο ανοιχτό παράθυρο”), ένα Ματίς (“Κορίτσι που διαβάζει σε λευκό και κίτρινο”), ένα Λούσιαν Φρόιντ (“Γυναίκα με κλειστά μάτια”) και μία αυτοπροσωπογραφία του Μέγιερ ντε Χάαν. Η αστυνομία δεν άργησε να φτάσει στα ίχνη των δραστών, τα οποία την οδήγησαν μέχρι τη Ρουμανία, και σε κάποιες συλλήψεις. Παραλίγο να βρεθούν και οι πίνακες, αλλά εδώ φαίνεται πως παρείσφρησε ο παράγοντας «αμάρτησα για το παιδί μου». Η μητέρα ενός από τους δράστες ομολόγησε πως έκαψε τα έργα για να μην κάψουν αυτά τον γιο της. Αργότερα αναίρεσε αυτήν την κατάθεση, αλλά οι αναλύσεις που έγιναν στις στάχτες έδειξαν υπολείμματα υλικών αντίστοιχων χρονολογιών με τα πολύτιμα κλοπιμαία. Αν είναι αλήθεια, πρόκειται ίσως για την πιο ακριβή φλόγα στην ιστορία της ανθρωπότητας, μετά την πυρπόληση της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας.

 

Οι καρναβα-ληστές του Ρίο!

Το ενθουσιώδες πλήθος που συμμετείχε στην καρναβαλική παρέλαση στις 26 Φεβρουαρίου 2006 σε μία γειτονιά του Ρίο ντε Τζανέιρο πιθανότατα δεν θα έδωσε μεγάλη σημασία σε τέσσερα αριστουργήματα μοντέρνας τέχνης που εμφανίστηκαν ξαφνικά ανάμεσά τους για να χαθούν λίγο αργότερα προς άγνωστη κατεύθυνση. Λίγο νωρίτερα, μία ομάδα τεσσάρων ενόπλων είχε εισβάλει στο μουσείο Chácara do Céu, απομόνωσε το προσωπικό και τους λιγοστούς επισκέπτες και αφαίρεσε από τους τοίχους τα “Δύο Μπαλκόνια” του Νταλί, τους “Κήπους του Λουξεμβούργου” του Ανρί Ματίς, τον “Χορό” του Πάμπλο Πικάσο και το “Θαλασσινό” του Κλοντ Μονέ. Οι δράστες εκμεταλλεύτηκαν το πάρτι στους δρόμους και χάθηκαν εύκολα ανάμεσα στους καρναβαλιστές. Τα πασπαρτού των πινάκων βρέθηκαν καμένα σε ένα προάστιο, αλλά τα έργα αγνοούνται μέχρι σήμερα.

 

Για την ειρήνη!

Μια ομολογουμένως ασυνήθιστη, όσον αφορά το κίνητρο, κλοπή έγινε τον Ιούνιο του 2001 στη Νέα Υόρκη. Ύστερα από ένα κοκτέιλ πάρτι στο Εβραϊκό Μουσείο του Μανχάταν, διαπιστώθηκε πως έλειπε μία μικρή ελαιογραφία του Μαρκ Σαγκάλ με τίτλο “Σπουδή για το Πάνω απ’ το Βίτεμπσκ”, αξίας ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Ενώ οι ανακρίσεις δεν απέδωσαν κάτι χρήσιμο, εμφανίστηκε ένα σημείωμα το οποίο ζητούσε ως αντάλλαγμα για την επιστροφή του πίνακα την επίτευξη συμφωνίας ειρήνης ανάμεσα στο Ισραήλ και στην Παλαιστίνη. Το σημείωμα υπέγραφε η παγκοσμίως άγνωστη Διεθνής Επιτροπή για την Τέχνη και την Ειρήνη. Μία επιτροπή που προφανώς απηύδησε κάποια στιγμή κι εγκατέλειψε το ειρηνευτικό της σχέδιο λίγους μήνες αργότερα, καθώς το έργο βρέθηκε αμπαλαρισμένο σε ένα ταχυδρομείο της Τοπέκα του Κάνσας.

 

Πόσοι Βαν Γκογκ χωράνε σε ένα Volkswagen;

Τελευταία άλλη μία αποτυχημένη ληστεία, όπου οι δράστες της αμέλησαν ένα βασικό κανόνα: Να έχεις πάντα plan B. Όλα λειτούργησαν στην εντέλεια τα χαράματα της 14ης Απριλίου του 1991 στο Μουσείο Βαν Γκογκ του Άμστερνταμ. Ακινητοποιήθηκαν οι φρουροί και 20 πίνακες ανεκτίμητης αξίας του Βαν Γκογκ (ανάμεσά τους, όλη η αφρόκρεμα: “Ηλιοτρόπια”, “Οι πατατοφάγοι”, “Σιταροχώραφο με κοράκια”, “Το υπνοδωμάτιο”) βρέθηκαν σε τσάντες, οι δε τσάντες βρέθηκαν σε ένα αυτοκίνητο μάρκας Volkswagen, το δε αυτοκίνητο βρέθηκε (από την αστυνομία όμως) λίγο αργότερα δίπλα σε ένα σιδηροδρομικό σταθμό. Όλα τα έργα καθώς και τα σύνεργα της ληστείας ήταν εκεί. Ήταν θέμα χρόνου να συλληφθούν και οι ληστές καθώς και να αποκαλυφθεί ότι το φιάσκο οφειλόταν σε ένα σκασμένο λάστιχο του επόμενου οχήματος διαφυγής, γεγονός που έκανε τους δράστες να πανικοβληθούν και να τα παρατήσουν.

 

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 250 των Νέων της Τέχνης (Ιούλιος 2020)

 

TAGS
Εργαστήριο Συντήρησης & Αποκατάστασης