Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε για πρώτη φορά στο τεύχος 243 (Μάρτιος-Μάιος 2019) των Νέων της Τέχνης.

Ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε την τεχνητή νοημοσύνη ως εικαστικό μέσο; Ή έχουμε πολύ δρόμο ακόμη μέχρι να αλλάξει ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την τέχνη;

Aφωνοι έμειναν όσοι παρακολούθησαν τον περασμένο Οκτώβριο τη δημοπρασία Prints & Multiples του Christie’s στη Νέα Υόρκη. Ήταν αναμενόμενο ότι ο κορυφαίος οίκος δημοπρασιών θα έγραφε ιστορία δημοπρατώντας για πρώτη φορά ένα πίνακα δημιουργημένο από τεχνητή νοημοσύνη [Artificial Intelligence – AI]. Κανείς δεν περίμενε, όμως, ότι το Portrait of Edmond Belamy (2018), το οποίο προέκυψε από αλγόριθμο που δημιούργησε η κολεκτίβα Obvious, θα έφτανε τα $432.500, με αρχική εκτίμηση στα $7.000-10.000.

Αβανγκάρντ και τεχνητή νοημοσύνη
Φυσικά, το πορτρέτο αυτό δεν ήταν το πρώτο έργο που προέκυψε με μέθοδο δημιουργίας εικόνων με τεχνητή νοημοσύνη [Generative Adversarial Networks – GANs]. Ο πρωτοπόρος Mario Klingemann έχει καταθέσει εδώ και χρόνια εντυπωσιακά έργα με GANs. Αλλά λόγω μειωμένης διαφήμισης, το ιστορικό έργο του Memories of Passerby I πουλήθηκε για μόλις $40.000 στον Sotheby’s στις αρχές Μαρτίου. Ο Klingemann, μαζί με τους Anna Ridler, Chris Salter, Universal Everything και teamLab, είναι ανάμεσα στους καλλιτέχνες που ανέθεσε το Barbican νέα έργα για το μεγάλο αφιέρωμα που συνδιοργανώνει με το Groninger Forum για την τεχνητή νοημοσύνη (AI: More than human, 16 Μαΐου-26 Αυγούστου).

Η εν λόγω έκθεση θα εξετάσει την εξέλιξη του μέσου από τις απαρχές του – δηλαδή, τον προγραμματισμό των Ada Lovelace και Charles Babbage στην Αγγλία του 19ου αιώνα – μέχρι σήμερα, με τελευταίας τεχνολογίας ερευνητικά πρότζεκτ από επιστήμονες και ακαδημαϊκούς, όπως η Joy Buolamwini και η Neri Oxman. Σύμφωνα με τον επικεφαλής διεθνών εκθέσεων του Barbican, Neil McConnon, το εγχείρημα θα είναι «μια προσπάθεια χωρίς προηγούμενο να τεθεί το ερώτημα του τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος σε μια εποχή που η τεχνητή νοημοσύνη διαπερνά ολοένα και περισσότερο [τη ζωή μας]». Δεν έχει και άδικο: μέσω του διαδικτύου συναντάμε καθημερινά στοχευμένες διαφημίσεις, προτεινόμενους φίλους, σελίδες και βίντεο σε facebook, Instagram και YouTube που προκύπτουν από γενετικούς αλγορίθμους.

Θα μπορούσαν, όμως, ποτέ να γίνουν ένα σύνηθες μέσο για εικαστική δημιουργία; «Η ιστορία της τέχνης υποδεικνύει πως ναι», απαντά στα ΝτΤ ο Neil McConnon. «Οι καλλιτέχνες τείνουν να χρησιμοποιούν και να εμπνέονται από τις πιο προηγμένες τεχνολογίες του καιρού τους: ο Moholy-Nagy πειραματιζόταν με τη φωτογραφία και την τεχνολογία, ο Warhol με τα ψηφιακά μέσα, ο Klingemann με την τεχνητή νοημοσύνη. Αυτοί οι πρωτοπόροι έχουν επανεφεύρει τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε την τέχνη, οπότε είναι λογικό να περιμένουμε μια πιο ευρεία χρήση της τεχνητής νοημοσύνης από τους καλλιτέχνες».

Post-future interactive installation Collar AG by XCEED, ADAF 2017

Ο καλλιτέχνης και ο αλγόριθμος
Για τον διευθυντή του Athens Digital Arts Festival (ADAF), Ηλία Χατζηχριστοδούλου, η AI art βρίσκεται εδώ από καιρό. «Απλά όταν μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη και τέχνη, πρέπει να κάνουμε ένα σημαντικό διαχωρισμό: είναι άλλο η τεχνητή νοημοσύνη ως δημιουργός-καλλιτέχνης και άλλο ως μέσο-εργαλείο για τη δημιουργία. Και τα δύο είναι υπαρκτά και πολύ δυναμικά στην ψηφιακή τέχνη, απλώς το πρώτο είναι νεότερο και πιο προφανές, προκαλώντας μεγαλύτερο σοκ στον θεατή, ενώ το δεύτερο υπάρχει για μεγαλύτερο διάστημα αλλά πιο κεκαλυμμένα».

Στο φεστιβάλ έχουν παρουσιαστεί πολλά παραδείγματα τέτοιου είδους τέχνης, τα οποία δεν θα λείπουν ούτε από τη φετινή 15η διοργάνωση. Με τίτλο The world is a hologram (9-12 Μαΐου), θα είναι αφιερωμένη στην αντίληψή μας (για τον κόσμο, το χρόνο, την αλήθεια) και τα παιχνίδια της. «Ήδη από το ανοιχτό κάλεσμα για καλλιτεχνικές προτάσεις, εισάγαμε κοινό και καλλιτέχνες σε έννοιες όπως η ολογραφική θεωρία και οι πτυχές της, με μότο: Ό, τι μπορεί κάποιος να φανταστεί, μπορεί να γίνει πραγματικότητα».

Θα αντικαταστήσουν, λοιπόν, κάποια στιγμή οι αλγόριθμοι τους καλλιτέχνες; «Θεωρώ την καλλιτεχνική δημιουργία κάτι πολύ θαυμαστό και θα ήθελα πολύ να πω όχι. Ωστόσο, αν τα σενάρια της – τελικά όχι και τόσο επιστημονικής – φαντασίας για την εξέλιξη της τεχνολογίας είναι έστω και λίγο σωστά, δεν θα αργήσουμε να δούμε αλγορίθμους που θα εξελίσσονται και θα δημιουργούν με εφάμιλλο ή και καλύτερο τρόπο από τον άνθρωπο· και τότε κανείς δεν ξέρει τι θα προκύψει», καταλήγει ο κος Χατζηχριστοδούλου.

Στην αγορά της τέχνης
Μέχρι στιγμής, πάντως, ο ανθρώπινος παράγοντας δεν έχει αντικατασταθεί σε καμία περίπτωση από την τεχνητή νοημοσύνη. Ακόμα και όπου αυτή φαίνεται ως ο δηmιουργός ενός έργου, το ανθρώπινο αποτύπωμα είναι σαφές (βλ. Obvious). Ή το αποτέλεσμα είναι τόσο μέτριας ποιότητας αισθητικά, όπως στην περίπτωση του AICAN, του ΑΙ καλλιτέχνη που δημιούργησε ο δρ Ahmed Elgammal του Πανεπιστημίου Rutgers, ώστε είναι οφθαλμοφανές ότι απέχουμε πολύ από ένα δυστοπικό μέλλον για τους καλλιτέχνες.

AI: More than human, Poem portraits της Es Devlin. Παραχώρηση της καλλιτέχνιδας

Όπως σχολιάζει στα ΝτΤ ο επικεφαλής διεθνώς του τμήματος Prints & Multiples του Christie’s, Richard Lloyd, ο οποίος δημοπράτησε το πλέον διάσημο πορτρέτο, «Η τεχνολογία εξελίσσεται τόσο γρήγορα που αυτό (σ.σ. το αισθητικό κομμάτι) δεν θα αποτελεί θέμα για πολύ καιρό ακόμη». Αν και παραδέχεται ότι το εξωπραγματικό αποτέλεσμα της δημοπρασίας προέκυψε σε μεγάλο βαθμό επειδή ήταν το πρώτο τέτοιου είδους έργο που βγήκε στη δευτερογενή αγορά: «Όλοι βλέπουν ότι αυτή η τεχνολογία θα έχει μεγάλη επίδραση και γι’ αυτό ήθελαν διακαώς να αγοράσουν το πρώτο παράδειγμα», μας λέει, αποκαλύπτοντας ότι 4 υποψήφιοι διεκδικούσαν το έργο ακόμα και όταν ξεπέρασε σε προσφορές τα $200.000.Το βασικό πρόβλημα για τη διάδοση της χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στους καλλιτεχνικούς κύκλους είναι, κατά τον Lloyd, το κόστος: ακόμα και το να νοικιάσεις χρόνο σε servers μπορεί να αποδειχθεί πολύ ακριβό. Πιστεύει, όμως, ότι όταν οι καλλιτέχνες δουν προοδευτικά ότι μπορούν να πουλήσουν τέτοια έργα, θα αρχίσουν να επενδύουν στο μέσο. Δεν καθοδηγεί, βέβαια, η αγορά της τέχνης τις εξελίξεις στην εικαστική δημιουργία.

Με την εικονική πραγματικότητα [Virtual Reality – VR] να είναι ήδη κοινός τόπος σε κάποιες γωνιές του πλανήτη, όπως η Κίνα όπου τα VR headsets είναι σχετικά φθηνά, ο κόσμος της τέχνης ψάχνει το επόμενο μέσο που θα αποκαλύψει ένα νέο δημιουργικό σύμπαν. Στο άκουσμα και μόνο της τεχνητής νοημοσύνης, η περιέργεια εξάπτεται. Αλλά εκτός από αγαπημένη των διαφημιστών, ισχύει ότι οι δυνατότητές της είναι ακόμα σχετικά ανεξερεύνητες – και ειδικά στην τέχνη. Οπότε, το μόνο σίγουρο είναι ότι θα δούμε πράγματα που ούτε καν έχουμε φανταστεί.

TAGS

Αννίτα Αποστολάκη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη