Της Όλινκας Μηλιαρέση-Βαρβιτσιώτη
Πρόσφατα ανακοινώθηκε η συμμετοχή του κ. Ν. Παΐσιου, ενός ιδιαίτερα σεμνού και ποιοτικού ανθρώπου, στην επιτροπή Ελλάδα 2021. Γιατρός, παθολόγος-λοιμωξιολόγος στο επάγγελμα, επιστήθιος φίλος του αείμνηστου Άγγελου Δεληβορριά, αρχειοθέτης του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα, με μακρά πορεία που έχει στο ενεργητικό της ηχηρές συνεργασίες, δικαίως επιλέχθηκε να συνεισφέρει σε αυτή την πρωτοβουλία, που σκοπό έχει να αναδείξει και να επανασυστήσει την πορεία της χώρας μας κατά τα 200 χρόνια που έχουν περάσει από την Επανάσταση.
Όμως, όσο ενθουσιάστηκα με τη συμμετοχή ενός τόσο χαρισματικού συμπολίτη μας, άλλο τόσο προβληματίστηκα με τον τίτλο του ιστορικού τέχνης και «curator», δηλαδή επιμελητή, που του αποδόθηκε. Σίγουρα χρειάζεται μεγάλη αγάπη για το αντικείμενο και την έρευνα, όπως και μεθοδικότητα, για να μπορέσει κανείς να ανταποκριθεί με τόση επιτυχία στις επιμέλειες και τους καταλόγους που έχει υπογράψει ο κ. Παΐσιος.
Εδώ, όμως, τίθεται ένα μεγάλο ερώτημα: αρκούν αυτά για να μπορέσει κανείς να επαγγέλλεται και να οικειοποιείται τον τίτλο του ιστορικού τέχνης, όπως και του επιμελητή; Αν ναι, πώς οριοθετείται τότε το συγκεκριμένο επάγγελμα και πόσο, εντέλει, διάτρητο είναι; Όσοι έχουμε περάσει χρόνια από τη ζωή μας αφοσιωμένοι αποκλειστικά και μόνο στην τέχνη και τις διάφορες εκφάνσεις της, περνώντας από αλλεπάλληλες διαδικασίες εξετάσεων ―ειδικά όσοι κατέχουν διδακτορικό― για να μας δοθεί η άδεια από διακεκριμένα πανεπιστημιακά ιδρύματα της Ελλάδας και του εξωτερικού να αποκαλούμε τους εαυτούς μας επαγγελματίες στο αντικείμενο, οφείλουμε να αναρωτηθούμε και να σκεφτούμε ποιες είναι οι γραμμές που μας διαχωρίζουν από όσους λάτρεις της τέχνης αφιερώνουν συστηματικά τον ελεύθερο χρόνο τους σε σχετικές δραστηριότητες, όπως οι επιμέλειες, η έρευνα, η συγγραφή κειμένων ή ακόμα και η παροχή συμβουλευτικών υπηρεσιών (!).
Κάτι τέτοιες στιγμές διαφαίνεται πόσο σημαντική είναι η αναγνώριση θεσμικών οργάνων που πιστοποιούν, κατοχυρώνουν και προστατεύουν τα επαγγέλματα γύρω από την τέχνη. Υπάρχουν, σίγουρα, το ελληνικό τμήμα της AICA, της διεθνούς ένωσης κριτικών τέχνης, και η Εταιρεία Ελλήνων Ιστορικών Τέχνης, αλλά η δραστηριότητά τους μοιάζει να μην έχει πάρει ακόμα το κύρος που της αρμόζει. Ας μη συζητήσουμε καν, δε, το πολύπαθο επάγγελμα του εκτιμητή έργων τέχνης στη χώρα μας… Πιστεύω ότι το θέμα αυτό πρέπει να τεθεί άμεσα από κάποιον επίσημο κρατικό φορέα, γιατί όσο πιο γρήγορα γίνει αντιληπτό ότι στον 21ο αιώνα η ιδιότητα του ιστορικού τέχνης και του επιμελητή αποτελεί επάγγελμα με συγκεκριμένες περγαμηνές και όχι χόμπι, τόσο πιο εύκολα οι επαγγελματίες του χώρου ―ειδικά οι νεότεροι― θα έχουν τη δυνατότητα να διεκδικήσουν πιο αξιοπρεπείς πληρωμές για τις εργατοώρες και τη φαιά ουσία που επενδύουν στην ανάδειξη της ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής.
Του Δημήτρη Αθηνάκη
Αναρωτήθηκα πολλές φορές προς τι τόσες αντιδράσεις από τους κύκλους των ιστορικών της τέχνης επειδή ένας λαμπρός ερευνητής, γνώστης και επιμελητής της μοντέρνας καλλιτεχνικής δημιουργίας δηλώνει ιστορικός τέχνης ενώ δεν έχει αντίστοιχο πτυχίο;
Πάμε αντίστροφα: μπορείς να είσαι γιατρός εάν δεν έχεις τελειώσει ιατρική; Η απάντηση είναι, χωρίς δεύτερη σκέψη, «όχι»· τότε γιατί να είσαι ιστορικός τέχνης δίχως να είσαι πτυχιούχος της ιστορίας της τέχνης; Η απάντηση έχει να κάνει με την «ανισότητα» μεταξύ των επαγγελμάτων, της γνώσης καθαυτήν; Δεν μπορείς να εγχειρίσεις ―ούτε καν να διαγνώσεις ένα απλό κρύωμα― αν δεν είσαι γιατρός. Δεν μπορείς να χτίσεις αν δεν είσαι αρχιτέκτονας ή πολιτικός μηχανικός (καμιά φορά, ακόμη κι αν είσαι δεν μπορείς, αλλά αυτό είναι άλλης τάξης ζήτημα στην εργολαβική μας Ελλάδα). Ο Νίκος Δραγούμης, όμως, επί παραδείγματι, δεν χρειάστηκε έναν με τυπικά προσόντα ιστορικό της τέχνης για να φωτιστεί, να ερμηνευθεί, να παρουσιαστεί και να γίνει κτήμα του κοινού ― αρκούσε ένας γιατρός και, ναι, ιστορικός της τέχνης χωρίς πτυχίο.
Εξάλλου, δεν συμμετείχε κάποιος μη πτυχιούχος ιστορίας της τέχνης σε διαγωνισμό (του δημοσίου ή του ιδιωτικού τομέα), ώστε να υφαρπάξει τη θέση από έναν ιστορικό τέχνης με τυπικά προσόντα. Ένας τίτλος είναι· ένας απλός τίτλος που και μπορεί να φέρει ένας τέτοιου βεληνεκούς ερευνητής και ίσως, εντέλει, δικαιούται. Κάτι σαν αντεπιστέλλον μέλον της Ακαδημίας.
Αντιλαμβάνομαι, ασφαλώς, ότι η όλη συζήτηση εδράζεται στην κατοχύρωση των επαγγελματικών δικαιωμάτων διαφόρων επιστημονικών τομέων, την ηθική και μισθολογική ανταπόδοση και τα συναφή. Από την άλλη, στην Ελλάδα, μέχρι πρότινος, οι πτυχιούχοι ψυχολογίας διορίζονταν ως φιλόλογοι. Ακόμη και σήμερα, απόφοιτοι του τμήματος Φιλοσοφίας-Παιδαγωγικής-Ψυχολογίας διορίζονται ως φιλόλογοι και μαθηματικοί διδάσκουν Πληροφορική ή Γεωγραφία και βιολόγοι Χημεία. Εδώ, εντούτοις, είναι άλλο το ζήτημα, είναι εντελώς διαφορετική η περίπτωση: ένας άνθρωπος συμμετέχει σε μία επιτροπή ―συμβουλευτικά και αμισθί― δηλώνοντας ιστορικός τέχνης. Πού βρίσκεται το κακό τελικά; Ακόμα προσπαθώ, με πάσα ειλικρίνεια, να το εντοπίσω…
Και ένα προσωπικό παράδειγμα: έχω κάνει σπουδές κοινωνικής θεολογίας και φιλοσοφίας· μου είναι εύκολο να δηλώσω θεολόγος, αλλά, αν δηλώσω φιλόσοφος, θα λάβω, κατά το ευτυχέστερο σενάριο, κάποια σαρκαστικά μειδιάματα ― και δικαίως. Από την άλλη, ασκώ τη δημοσιογραφία χωρίς να έχω κάνει αντίστοιχες σπουδές ― δικαιούμαι να είμαι μέλος της ΕΣΗΕΑ ή όχι;
Ας το παραδεχτούμε: δεν έχει καμία σημασία αν έχεις πτυχίο όταν κάνεις τη δουλειά με την ίδια ακρίβεια ενός πτυχιούχου και εφόσον δεν «κλέβεις» τη θέση κάποιου με τυπικά προσόντα· σημασία, εν προκειμένω και μόνον, έχει να είσαι αφοσιωμένος στη διάδοση μιας επιστήμης, ενός γνωστικού πεδίου. Είναι η ζωή έτσι: άλλα πράγματα απαιτούνται για να ανακαλύψεις ένα εμβόλιο και άλλα για να μελετήσεις και να αναδείξεις την κληρονομιά ενός ζωγράφου. Όταν δεν στερείς, διά της οικειοποίησης, το κατοχυρωμένο επάγγελμα του άλλου, με το χέρι στην καρδιά, δεν χάθηκε κι ο κόσμος…
TAGS
