Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τ. 248 των Νέων της Τέχνης (15 Ιανουαρίου 2020)

Κοιτάζοντας κανείς εικόνες της Dora Maar δεν μπορεί παρά να αναρωτηθεί γιατί η δουλειά της δεν βρίσκεται στο πάνθεο των μεγάλων φωτογράφων του 20ού αιώνα, δίπλα στον Brassai, τον Bresson και τον Winogrand για τη αναπάντεχη ματιά στην πόλη, στον Avedon και τον Penn για την ανατρεπτική και ευφάνταστη φωτογραφία μόδας ή στον Man Ray και τον Ernst Haas όσον αφορά στο σουρεαλιστικό στοιχείο. H ανάδειξη της υψηλής ποιότητας της δουλειάς της, της πρωτοτυπίας και της ακατάπαυστης αυτοεπινόησής της – όλα χαρακτηριστικά μιας κατεξοχήν καλλιτεχνικής ιδιοσυγκρασίας – επιβεβαιώνει ότι, στη μετά #metoo εποχή που διανύουμε, η ιστορία της τέχνης ξαναγράφεται μέσα από δουλειές που μέχρι τώρα παράβλεπε, οι οποίες δεν αρκεί να συμπεριληφθούν απλώς, αλλά οφείλουν να παίξουν ενεργητικό ρόλο στην ανασυγκρότησή της.  

Στη νέα ιστορία της τέχνης, λοιπόν, η Γαλλίδα φωτογράφος δεν είναι μια ακόμα ερωμένη του Πάμπλο Πικάσο, αλλά η αυτόφωτη και ιδιοφυής δημιουργός η οποία, περνώντας από τη ζωή του, ενεργοποίησε μια δυναμική αλληλόδραση με αντίκτυπο στις γραμμές επιρροών και των δυο τους. Για τη σχέση τους όμως έχουν ήδη γραφεί πολλά, σίγουρα περισσότερα από όσα έχουν γραφεί για τη δουλειά της. Αυτή την άνιση κατανομή πληροφορίας επιχειρεί να διορθώσει η μεγάλη αναδρομική έκθεση που τρέχει στην Tate Modern, στην οποία φωτίζεται η καλλιτέχνης και προσωπικότητα Dora Maar. 

Μέσα από δυσεύρετο υλικό που περιλαμβάνει πάνω από 200 φωτογραφίες, φωτοκολάζ και πίνακες, παρακολουθούμε την εντυπωσιακή καριέρα μιας καλλιτέχνιδας που στο μεσοπόλεμο υπήρξε πρότυπο μοντέρνας γυναίκας. Η συναρπαστική ζωή της κινήθηκε «στα όρια πραγματικότητας και μύθου» και η πορεία που ακολούθησε στο χώρο των τεχνών υπήρξε αυτόνομη και εντελώς ιδιοσυγκρασιακή μεταξύ φωτογραφίας μόδας, σουρεαλιστικού φωτομοντάζ, φωτογραφίας πόλεως και ζωγραφικής. 

Dora Maar, Untitled (Hand-Shell), 1934, Κέντρο Πομπιντού, Παρίσι. Φωτό © Centre Pompidou, MNAM-CCI, DIST, RMN-Grand Palais © ADAGP, Παρίσι και DACS, Λονδίνο, 2019

Κοσμοπολίτισσα, τολμηρή και περίεργη – προνομιούχα σαφώς, καθότι προερχόμενη από ευκατάστατη οικογένεια –, ξεκινώντας από ένα στούντιο φωτογραφίας, πολύ σύντομα ενσωματώνεται στους κύκλους των σουρεαλιστών με τους οποίους μοιράζεται κοινές πολιτικές πεποιθήσεις. Γίνεται στενή φίλη των Paul και Nusch Eluard, των αδελφών Prevert και του Breton τους οποίους απαθανατίζει σε υπέροχα φωτογραφικά πορτρέτα. Ο Man Ray είναι θαυμαστής της και ο Bataille εραστής της. Εργάζεται για το φιλμ Το έγκλημα του κυρίου Λανζ του Jean Renoir και δηλώνει θερμή υποστηρίκτρια της αγκίτ-προπ αριστερής καλλιτεχνικής ομάδας Groupe Octobre.  

Τα περίφημα ονειρικά φωτοκολάζ της την κάνουν περιζήτητη στη διαφήμιση και στη μόδα. Μέσα από αυτά, η παράδοξη, αισθησιακή και ενίοτε κωμική χρήση του λεξιλογίου της σουρεαλιστικής εικονοποιίας – γυμνά μέλη γυναικείου σώματος, βολβοί ματιών, κοχύλια ή πιόνια σκακιού – λειτουργεί δεικτικά ως πλατφόρμα υπαινικτικής έκφρασης κοινωνικοπολιτικής κριτικής. Το σουρεαλιστικό στοιχείο, άλλωστε, μοιάζει να τη στοιχειώνει καθώς εκδηλώνεται μοναδικά και σε φωτογραφίες δρόμου. Σε αυτά το μπαρτικό punctum, το παράδοξο και το ευτράπελο εντοπίζονται στο απρόσμενο σήκωμα μιας φούστας, στη μυστήρια στάση ενός παιδιού ή στην περίεργη γωνία θέασης ενός αγάλματος.  

Καθώς η δουλειά της Maar διατρέχει το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα, η έκθεση, εκτός από αποτύπωση της αξιοσημείωτης ευελιξίας της ανάμεσα σε διαφορετικά είδη φωτογραφίας και ζωγραφικής και της εντελώς προσωπικής ματιάς της, διαβάζεται και ως άτυπο ιστορικό ντοκουμέντο τόσο πάνω στη διαμόρφωση της γλώσσας του σουρεαλισμού, όσο και στη ζωή στα ευρωπαϊκά αστικά περιβάλλοντα όπου περιηγήθηκε.  

Dora Maar, 29 rue d’Astorg, π. 1936, Συλλογή Κέντρου Πομπιντού, Παρίσι. Φωτό © Centre Pompidou, MNAM-CCI, DIST, RMN-Grand Palais © ADAGP, Παρίσι και DACS, Λονδίνο, 2019

Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Maar αποσύρεται μυστηριωδώς από κοινωνικές συναναστροφές και στρέφεται σχεδόν ολοκληρωτικά στη ζωγραφική, ξεκινώντας από τον κυβισμό (με προφανείς επιρροές) για να καταλήξει στην αφαίρεση. Αργότερα αναπτύσσει την προβληματική της αφαίρεσης και στη φωτογραφία, στην οποία επιστρέφει τη δεκαετία του ’80, πειραματιζόμενη πια με φωτογραφικά διαλύματα. Οι «φωτογραφίες χωρίς κάμερα» που προέκυψαν με αυτή την πρακτική αποτέλεσαν την τελευταία φάση της καριέρας της. Μιας πορείας διαποτισμένης μέχρι τέλους από ένα ασίγαστο πάθος για καινοτομία και για αναζήτηση των ορίων και των εκφραστικών δυνατοτήτων του φωτογραφικού μέσου. 

Dora Maar / Tate Modern, Λονδίνο, έως 15 Μαρτίου

Το ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε στο τ. 248 των Νέων της Τέχνης.

TAGS

Γκέλυ Γρυντάκη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη