«Σκέφτηκα αμέσως τον πίνακα του Eugène Delacroix που ονομάζεται “Η Ελευθερία Οδηγεί τον Λαό”, όπου μια γυναίκα οδηγεί τη Γαλλική Επανάσταση κρατώντας μια σηκωμένη σημαία. Ήθελα να δημιουργήσω κάτι στην ίδια λογική, με την ίδια αίσθηση και να εξυμνήσω αυτή τη σημαντική στιγμή της ιστορίας μας». Με αυτά τα λόγια ο Kadir Nelson εξηγεί την ιδέα πίσω από τη δημιουργία του τελευταίου εξώφυλλου του περιοδικού Rolling Stone, που ζωγράφισε με αφορμή το Black Lives Matter, δανειζόμενος ένα έργο άμεσα συνδεδεμένο με τη Γαλλική Επανάσταση. Από μια άποψη δεν έχει άδικο να κάνει τη σύγκριση (αν και υπάρχει πάντα μια τάση αναχρονισμού σε τέτοιες συγκρίσεις), καθώς κάποια στοιχεία παρουσιάζουν ομοιότητες και φαίνονται επίκαιρα. 

Το εξώφυλλο του Rolling Stone διά χειρός Kadir Nelson

Ειδικά στο θέμα της καταστροφής των μνημείων η σύγκριση με τη Γαλλική Επανάσταση έχει ενδιαφέρον. Για την ακρίβεια, με την οριστική πτώση την γαλλικής μοναρχίας το 1792, το πλήθος των εξεγερμένων βγήκε στις πλατείες καταστρέφοντας τα αγάλματα ηγεμόνων, κάνοντας την αρχή μιας σειράς καταστροφών μνημείων που κράτησε τρία χρόνια. Οι άνθρωποι που ηγούνταν της Επανάστασης, που αγαπούσαν εξίσου τις αξίες και τα ιδεώδη της όσο και τις τέχνες, βρέθηκαν σε ένα τρομερό δίλλημα. Δηλαδή, αν θα έπρεπε να καταστρέψουν τα «βλαβερά» (όπως τα χαρακτήριζαν) σύμβολα που σχετίζονταν με την παλαιά «ανορθολογική» τάξη πραγμάτων του Ancien Régime ή να αναγνωρίσουν την αξία τους ως έργων τέχνης και να τα διατηρήσουν.

Η αποκαθήλωση των αγαλμάτων του Λουδοβίκου 14ου, από εφημερίδα της εποχής

Αυτά που φεύγουν…

Σήμερα ίσως να βρισκόμαστε σε ένα παρόμοιο δίλημμα. Βλέποντας τις εξελίξεις των τελευταίων εβδομάδων είναι εμφανές πως υπάρχει ένα κίνημα απαίτησης του κόσμου για την αποκαθήλωση μνημείων που σχετίζονται με ανήθικες ή ανορθολογικές (για να δανειστώ έναν όρο της εποχής της Γαλλικής Επανάστασης) πρακτικές προηγούμενων εποχών. Σε προηγούμενο άρθρο ανέφερα τις επιθέσεις στα αγάλματα των του Edward Colston στο Bristol, αλλά και εκείνων στην Ολλανδία, καθώς επίσης και την απόφαση του δημάρχου του Λονδίνου να εξετάσει όλα τα αγάλματα της πόλης.

Πριν από λίγες ημέρες το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Νέας Υόρκης αποφάσισε να αφαιρέσει το άγαλμα του Theodore Roosevelt που βρίσκεται στην είσοδό του. Σε ανακοίνωση της, η διευθύντρια του μουσείου Ellen Futter τόνισε πως αυτή η κίνηση είναι ένα «σύμβολο προόδου»  και πως έγινε σε μια προσπάθεια να αποδοθεί «φυλετική δικαιοσύνη». Μάλιστα, ο δήμαρχος της Νέας Υόρκη, Bill de Blasio, την περασμένη Κυριακή δήλωσε ότι στηρίζει την απόφαση αυτή. Την ίδια στιγμή, το National Trust for Historic Preservationτων ΗΠΑ ζητά το κατέβασμα Συνομοσπονδιακών (Confederate) αγαλμάτων που ηρωοποιούν τη «λευκή υπεροχή». «Πιστεύουμε ότι είναι καιρός για εμάς, ως έθνος, να παραδεχτούμε πως αυτά τα σύμβολα είναι απεχθή και δεν αντικατοπτρίζουν τις αξίες μας», αναφέρουν σε ανακοίνωση τους. 

…εκείνα που έρχονται

Και ενώ υπάρχει αυτή η τάση για αλλαγή του δημόσιου χώρου αφαιρώντας σύμβολα που ως κοινωνίες θεωρούμε πως δεν μας αντιπροσωπεύουν, έχουν αρχίσει να κάνουν την εμφάνισή τους μερικά παραδείγματα που ακολουθούν μια άλλη κατεύθυνση. Για παράδειγμα, ένα άγαλμα ύψους έξι μέτρων τοποθετήθηκε στη Ρίγα, έξω από το Εθνικό Μουσείο Τέχνης, με αφορμή την πανδημία του Covid-19. Κατασκευασμένο από τον Aigars Bikse, το έργο αυτό ονομάζεται Γιατρός του Κόσμου, και έχει σκοπό να τιμήσει το νοσηλευτικό προσωπικό.

Ο Γιατρός του Κόσμου στη Ρίγα της Λετονίας

Ακολουθώντας το ίδιο πνεύμα, στη Βρετανία η Rana Begum και οι Chapman brothers έχουν δωρίσει έργα 35 γνωστών καλλιτεχνών με σκοπό να τοποθετηθούν στις αίθουσες του προσωπικού διάφορων νοσοκομείων του Λονδίνου. Το project που ονομάζεται #100NHSRooms, όπως διαβάζουμε στην ArtNewspaper, έχει σκοπό να υποστηρίξει το προσωπικό των νοσοκομείων και τη δουλειά τους. Και τέλος, στο Ρότερνταμ έχει εγκατασταθεί μια πελώρια αλεπού (μήκους 16 μέτρων), έργο του Florentijn Hofman με τίτλο «bospolder fox». Το έργο αυτό είναι τοποθετημένο σε ένα σημείο που, όπως υποστηρίζει ο καλλιτέχνης, είναι το σημείο που «συγκρούονται» δυο γειτονιές της πόλης με τη φύση, προσθέτοντας πως η πόλη «πρέπει να μείνει ανοιχτή στη φύση, στους νέους κατοίκους της και στις νέες προοπτικές της». 

Η αλεπού του Ρότερνταμ

Αν και μικρά δείγματα, τα παραπάνω δείχνουν μια τάση που φαίνεται να έχει κάνει την εμφάνισή της. Τα μνημεία του παρελθόντος ίσως δεν έχουν πια θέση στον δημόσιο χώρο. Άλλωστε και στη Γαλλική Επανάσταση η λύση που δόθηκε στο δίλημμα της καταστροφής των έργων ήταν η τοποθέτησή τους στα μουσεία «υποβιβάζοντάς» τα από σύμβολα σε αντικείμενα με ιστορική και καλλιτεχνική αξία. Δεν είναι βέβαιο ποια θα είναι η απάντηση στο σύγχρονο δίλημμα των μνημείων και ποια θα είναι η κατεύθυνση και η πολιτική που θα ακολουθήσει η κάθε πόλη· είναι σίγουρο ωστόσο πως οι δημόσιοι χώροι έχουν αρχίσει να αναζητούν νέα σύμβολα.

TAGS

Στέφανος Παπαδημητρίου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη