Vincent van Gogh “Self-Portrait with Bandaged Ear” (λεπτομέρεια) 1889, Courtauld Institute of Art, London Οι έρευνες για τις ψυχικές διαταραχές του van Gogh έχουν αρχίσει να κουράζουν.
Είναι πραγματικά εντυπωσιακή η επιμονή με την οποία τα τελευταία χρόνια διάφορες έρευνες προσπαθούν να διαγνώσουν και να εξηγήσουν την συμπεριφορά του Vincent van Gogh. Επίκεντρο και «Ιερό Δισκοπότηρο» αυτής της εμμονικής αναζήτησης είναι φυσικά η γνωστή ιστορία αυτοακρωτηριασμού του καλλιτέχνη. Σύμφωνα με την ιστορία, στις 23 Δεκεμβρίου του 1888, και ενώ ζούσε στηνArles, ο van Goghέκοψε το αφτί του, και αφού φρόντισε την πληγή του, τύλιξε το κομμένο αφτί με χαρτί και το παρέδωσε σε μια ιερόδουλη, σε έναν οίκο ανοχής που σύχναζε μαζί με τον Gauguin.
Μια νέα έρευνα λοιπόν, έρχεται εξηγήσει τους λόγους που τον οδήγησαν στην πράξη αυτή (η οποία θεωρείται και η αρχή μιας σειράς εισαγωγών του σε νοσοκομεία και άσυλα της Arles) και προτείνει πως προκλήθηκε από στερητικό σύνδρομο από το αλκοόλ. Για την ακρίβεια, η έρευνα, η οποία παρουσιάστηκε στο International Journal of Bipolar Disorders, υποστηρίζει πως «καμία μεμονωμένη διαταραχή δεν μπορεί να εξηγήσει όλα τα ψυχολογικά προβλήματα που είχε στην διάρκεια της ζωής του, αλλά το πιθανότερο είναι πως υπέφερε από διάφορες νοσηρές διαταραχές». Καταλήγει όμως πως «η απότομη παύση μετά από μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε στερητικά φαινόμενα, συμπεριλαμβανομένου και του παραληρήματος», και πως το περιστατικό με το κόψιμο του αφτιού ήταν αποτέλεσμα αυτού του παραληρήματος.
Στο παρελθόν το περιστατικό με το κομμένο αφτί του van Gogh έχουν προσπαθήσει να το εξηγήσουν διάφοροι ειδικοί, αλλά δεν έχουν ακόμα καταλήξει στην αιτία των διαταραχών του. Υπάρχει η άποψη πως ήταν αποτέλεσμα διπολικής διαταραχής, σύφιλης, οριακής διαταραχής προσωπικότητας, οριακής διαταραχής προσωπικότητας, ή σχιζοφρένιας. Μάλιστα το 2016 το van Gogh Museum στο Άμστερνταμ, με αφορμή την έκθεση «On the Verge of Insanity»,είχε καλέσει 35 γιατρούς, ψυχίατρους και ιστορικούς τέχνης σε ένα διήμερο συνέδριο με σκοπό να μελετήσουν όλο το αρχειακό υλικό του μουσείου. Παρόλες τις προσπάθειες φαίνεται όμως πως οι ειδικοί δεν μπορούν να καταλήξουν σε μια κοινή διάγνωση.
Το ερώτημα όμως είναι το εξής: Σε τι αποσκοπούν όλες αυτές οι έρευνες, και τι προσφέρουν τελικά; Το πρόσχημα πάντα είναι η κατανόηση της προσωπικότητας του καλλιτέχνη. Σε αυτή την δικαιολόγηση υπάρχει η διαστρεβλωμένη αντίληψη, (στην οποία στηρίζεται και μια ολόκληρη «σχολή» στην μελέτη της τέχνης), πως για την κατανόηση ενός έργου πρέπει να κατανοήσουμε πρώτα τον άνθρωπο που το δημιούργησε. Είναι μια εντελώς άποψη που δυστυχώς συχνά καταφέρνει να επισκιάσει το έργο παρά να το αναδείξει. Στην περίπτωση του van Gogh μάλιστα, υπάρχει μια τεράστια επένδυση πάνω στον ιδέα του «καταραμένου» καλλιτέχνη, συντηρώντας τον μύθο της σύνδεσης της δημιουργικότητας με την ψυχασθένεια.
Τέτοιες έρευνες επίσης χρησιμοποιούν το πρόσχημα της μελέτης του van Gogh σαν ένα «case study» που μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε τις ψυχικές διαταραχές. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο πρόβλημα: μια διάγνωση μόνο με μαρτυρίες τρίτων και με επιστολές δεν μπορεί να είναι ακριβής, αλλάούτε και δίκαια προς εξεταζόμενο. Μάλιστα, στην τελευταία έρευνα οι συγγραφείς παραδέχονται πως δεν μπορούν «κάνουν διάγνωση χωρίς να έχουν εξετάσει τον ίδιο τον van Gogh».Γιατί να μην εστιάσουμε λοιπόν τις προσπαθείς μας μόνο σε «ζωντανές» περιπτώσεις που υπάρχουν μάλιστα και σε αφθονία;
Υπάρχει όμως μια αρκετά πεζή πραγματικότητα πίσω από αυτές τις έρευνες. Τα τελευταία χρόνια, κυρίως λόγο έλλειψη χρηματοδοτήσεων, οι ανθρωπιστικές σπουδές κάνουν διεπιστημονικά ερευνητικά προγράμματα μαζί με τις θετικές επιστήμες με σκοπό να προσελκύσουν πόρους. (Ένα άλλο παράδειγμα είχα παρουσιάσει σε προηγούμενο άρθρο). Έτσι, υπάρχει μια τάση προς το «scientism», την μελέτη και την ερμηνεία θεμάτων, που παραδοσιακά ανήκαν στις ανθρωπιστικές επιστήμες, από επιστήμες όπως την βιολογία, ή την ιατρική. Φυσικά οι «σκληρές» επιστήμες έχουν μια «ατζέντα» αρκετά διαφορετική από αυτή της ιστορίας της τέχνης, ή της φιλοσοφίας. Κάτω από αυτό το πρίσμα δεν μας φαίνεται περίεργο όταν για παράδειγμα στην έκθεση «On the Verge of Insanity» στο van Gogh Museum εκτός από το συνέδριο παρουσιάστηκε και μια «ζωντανή» ρέπλικα του κομμένου αφτιού, κατασκευασμένη από γενετικό υλικό από απόγονο του καλλιτέχνη. Αναφέρομαι στο έργο του Diemut Strebe που δημιούργησε το «αφτί» σε συνεργασία με γενετιστές και βιολόγους με ειδίκευση στην κλωνοποίηση.
Όποιοι και να είναι οι λόγοι, έχουμε την ευτυχία να έχουμε τα έργα του van Gogh και αυτό έχει σημασία. Και ενώ τα έργα του είχαν την τύχη να αναγνωριστεί η αξία τους και να αγαπηθούν, τύχη που εκείνος δεν είχε, εμείς επιμένουμε ακόμα να εστιάζουμε σε ένα κομμένο αφτί.
TAGS
