Η ελληνική μοντέρνα τέχνη θα ήταν πιθανότατα αρκετά διαφορετική χωρίς τον Κωνσταντίνο Παρθένη. Αδιαμφισβήτητα ηγετική μορφή ανάμεσα στους Έλληνες ζωγράφους του πρώτου μισού του 20ού αιώνα, αλλά και επιδραστική στους νέους καλλιτέχνες χάρη στη διδασκαλία του στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών (ΑΣΚΤ), πολεμήθηκε όσο λίγοι στην εποχή του λόγω των καλλιτεχνικών πεποιθήσεων και των πολιτικών διασυνδέσεών του. Μία από τις αναθέσεις που του εξασφάλισαν αυτές ήταν η λιγότερο γνωστή συμμετοχή του στον διάκοσμο του Δημαρχείου Αθηνών, ένα magnum opus που δεν παραδόθηκε ποτέ.
Ο πατέρας της ελληνικής μοντέρνας ζωγραφικής
Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1878 από πατέρα Έλληνα και μητέρα Ιταλίδα, ο Παρθένης σπούδασε στην Ακαδημία Καλών Τεχνών της Βιέννης, όπου ήρθε σε επαφή με τους νεωτερισμούς της βιεννέζικης Secession και του Jugendstil. Η επίδραση που είχαν στη ζωγραφική του φαίνεται στα έργα που φιλοτέχνησε έως το 1910, αλλά και αργότερα, όταν, μετά από διαμονή στο Παρίσι, εμποτίστηκε με τις τεχνικές και τα χρώματα του μεταϊμπρεσιονισμού, του πουαντιγισμού και του φωβισμού. Το ιδιαίτερο καλλιτεχνικό του ιδίωμα έγινε ευρέως γνωστό όταν εγκαταστάθηκε μόνιμα στην Αθήνα το 1917 και ίδρυσε την Ομάδα Τέχνη, η οποία, αν και βραχύβια (1917-1919), άνοιξε τον δρόμο για την περίφημη Γενιά του ’30 που άλλαξε την ελληνική ζωγραφική.
Η πρωτοπόρα προσέγγιση της ζωγραφικής και οι διεθνείς διακρίσεις χάρισαν στον Παρθένη φανατικούς υποστηρικτές αλλά και αντιπάλους. Όσο πιστοί ήταν σε αυτόν οι μαθητές του στην ΑΣΚΤ, τόσο αντιμάχονταν τη διδασκαλία του οι περισσότεροι καθηγητές της σχολής. Ίσως επειδή απέρριπτε το ακαδημαϊκό στυλ τους, ίσως και λόγω του τρόπου με τον οποίο ανέλαβε το εργαστήριό του: με νομοθετική ρύθμιση από την επανεκλεγείσα κυβέρνηση Βενιζέλου το 1929, ενώ είχε απορριφθεί η υποψηφιότητά του έξι χρόνια πριν.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Η αποθέωση της Ομορφιάς, δεκαετία 1940 Lot 18, τιμή εκτίμησης: € 300.000 – 400.000. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com
Η ανάθεση και η δικαστική διαμάχη
Εκτός των πολιτικών διασυνδέσεών του με το Κόμμα Φιλελευθέρων, ο Παρθένης έτυχε της εύνοιας και του Ιωάννη Μεταξά, ο οποίος υποστήριζε τους πρωτοπόρους καλλιτέχνες, παρά τις αντιρρήσεις των συντηρητικών κύκλων. Έτσι, μεταξύ άλλων, το 1940 ο Δήμος Αθηναίων του ανέθεσε να ζωγραφίσει έντεκα πίνακες για μια αίθουσα του Δημαρχείου. Λόγω της οικονομικής αδυναμίας του δήμου να αποδώσει μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο τις 800.000 δραχμές έναντι των οποίων είχε γίνει η ανάθεση, ο καλλιτέχνης δεν παρέδωσε ποτέ το σύνολο των σχεδίων, αν και είχε ολοκληρώσει τη σύνθεση της τοιχογραφίας.
Αυτή ήταν η αρχή μιας μακράς δικαστικής διαμάχης του Παρθένη με τον Δήμο Αθηναίων. Το 1951, ο τότε δήμαρχος Κωνσταντίνος Κοτζιάς ζήτησε την έκδοση δικαστικής απόφασης για την παράδοση των έργων, η οποία εν τέλει δεν εκτελέστηκε, διότι ο δικαστικός επιμελητής που επιχείρησε να εισέλθει στην οικία Παρθένη για να κάνει την καταγραφή και κατάσχεση των έργων το 1954 συνάντησε σθεναρή αντίσταση από την οικογένεια. Μάλιστα, ο ζωγράφος καταδικάστηκε σε ποινή φυλάκισης δύο μηνών, με αναστολή, για περιύβριση αρχής, ενώ παράλληλα αρνήθηκε την προσφορά περίπου 100 εκατομμυρίων δραχμών που του προσέφερε ο δήμος.
Ένα σπάνιο έργο στην αγορά
Παρόλα αυτά, ο Παρθένης συνέχισε να δουλεύει τα σχέδια, μετουσιώνοντάς τα σε λάδια σε καμβά. Ένας από αυτούς τους πίνακες, Η αποθέωση της Ομορφιάς (δεκαετία 1940), δημοπρατείται στις 27 Ιανουαρίου από τον οίκο ΒΕΡΓΟΣ. Το μνημειακών διαστάσεων (3,22 × 1,60 μ.) έργο προέρχεται από απευθείας αγορά από τον γιο του καλλιτέχνη, Νίκο, ο οποίος το υπέγραψε στην πίσω όψη το 1970, τρία χρόνια μετά τον θάνατο του Παρθένη.
Το έργο αποτελεί χαρακτηριστικό δείγμα της όψιμης περιόδου του Παρθένη. Έχοντας αφομοιώσει τις κατακτήσεις της ώριμης περιόδου του Μεσοπολέμου, δηλαδή τις σχηματικές φιγούρες και τον υπερβατικό χώρο της βυζαντινής τέχνης, καθώς και τον κατακερματισμό των σχημάτων του κυβισμού (βλ. γεωμετρικά σχήματα που περιβάλλουν την Ομορφιά), ο ζωγράφος έχει δημιουργήσει μία άρτια δομημένη συνθετικά και άκρως ισορροπημένη χρωματικά ιδεαλιστική αλληγορία που παραπέμπει στους όψιμους Ευαγγελισμούς του, αποπνέοντας εξίσου μια πνευματικότητα. Ένας ακόμη πίνακας από αυτήν τη σειρά, η Ανάσταση είχε βγει σε δημοπρασία από τον Sotheby’s το 2011, αλλά το έργο στον ΒΕΡΓΟ είναι το διπλάσιο σε μέγεθος, διατηρώντας έτσι την επιβλητικότητα που θα απέπνεε σε περίπτωση που είχε τοποθετηθεί στο δημαρχιακό μέγαρο της Αθήνας.
Κωνσταντίνος Παρθένης, Η αποθέωση της Ομορφιάς (λεπτομέρεια), δεκαετία 1940 Lot 18, τιμή εκτίμησης: € 300.000 – 400.000. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com
«Η σύνθεση διατηρεί τις μνημειακές διαστάσεις του έργου του δημαρχείου, χωρίζεται όμως τώρα σε τρεις ζώνες. Στην κατώτερη και πλατύτερη, η Ομορφιά παρίσταται σαν ημίγυμνη νεαρή γυναίκα που κρατάει λουλούδι και κάθεται σε θρόνο που διαμορφώνουν αρχαία αρχιτεκτονικά μέλη. Στην ανώτερη ζώνη εικονίζονται τρεις μορφές, η μεσαία από τις οποίες ραίνει την Ομορφιά με άνθη, ενώ οι άλλες κρατούν φρούτα και στάχυα, σύμβολα ευμάρειας. Στη μεσαία ζώνη σπορέας, αντιπαρατίθεται σε αινιγματικό ορθογώνιο, κεκλιμένο και μερικά τετραγωνισμένο, στο οποίο προβάλλεται αστέρι εγγεγραμμένο σε κύκλο που ανατέλλει, ίσως υπαινιγμός στον κόσμο της γεωμετρίας που διέπει το σύμπαν και στον οποίο βασιλεύει η απόλυτη ομορφιά», σημειώνει ο οίκος μεταξύ άλλων στον κατάλογο της δημοπρασίας.
Μάλιστα, μετά τον πίνακα ο οίκος θα δημοπρατήσει έργα των πιο γνωστών μαθητών του Παρθένη, όπου μπορεί να ανιχνευθεί η επίδρασή του. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η πρώιμη μακέτα διαφήμισης για τον «Ταχυδρόμο» του Νίκου Εγγονόπουλου (lot 25), αλλά και ο σχηματικός Μαύρος άγγελος σε κίτρινο φόντο του Γιάννη Μόραλη (lot 24). Άλλα γνωστά ονόματα που μαθήτευσαν δίπλα του και θα βρει κανείς στο πρώτο μέρος της δημοπρασίας είναι ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος και ο Γιάννης Τσαρούχης, ο οποίος είχε πει χαρακτηριστικά ότι έδωσε στη ζωγραφική τους «την Πειθαρχία στον “τόνο” και στη “σύνθεση”».
Χάρη σε αυτούς ο Παρθένης εξασφάλισε την ελάχιστη σύνταξη, όταν παραιτήθηκε από την ΑΣΚΤ το 1947, μην αντέχοντας άλλο τη διαρκή αμφισβήτηση και υπονόμευση της δουλειάς του από τους συναδέλφους του. Η επιρροή του, βέβαια, δεν περιορίστηκε ποτέ μόνο εκεί: ο Σπύρος Βασιλείου έμαθε για τα συμπληρωματικά χρώματα και τις τονικότητες του φωτός σε μια απλή επίσκεψη στο σπίτι του, όπου είχε πάει για να του δείξει τα έργα του, όπως είχε δηλώσει στη Μαρία Καραβία για ένα αφιέρωμα της ΕΡΤ στον Παρθένη (1984). Δεν είναι να απορεί κανείς, λοιπόν, που συχνά του αποδίδεται ο χαρακτηρισμός του «πατέρα» της ελληνικής μοντέρνας ζωγραφικής.
Περισσότερες πληροφορίες: www.vergosauctions.com
TAGS
