Μπορεί ο κορωνοϊός προς το παρόν να έχει καθυστερήσει τις επετειακές εκδηλώσεις για το 1821, αλλά πάντοτε θα βρούμε στην τέχνη εκείνες τις εικόνες που έχουν διαμορφώσει την αντίληψη που έχουμε για την εξέγερση του Έθνους. Εν αναμονή της έναρξης των πλούσιων εκδηλώσεων που έχουν ήδη ετοιμαστεί, μια πολύ καλή σύνοψη της περιόδου της Επανάστασης αλλά και εκείνης που οδήγησε σε αυτήν μας δίνουν οι πίνακες, τα σχέδια και τα αντικείμενα που δημοπρατεί αυτήν την Τετάρτη ο οίκος ΒΕΡΓΟΣ.

Οι πρόδρομοι
Αρχικά, όπως είναι γνωστό, δε θα είχαμε φτάσει ποτέ στην Επανάσταση του 1821 αν κάποιοι δεν είχαν προετοιμάσει το έδαφος για αυτήν. Ένας από αυτούς ήταν ο Ρήγας Βελεστινλής (Φεραίος), ο οποίος με τον Θούριό του ξεσήκωσε το επαναστατικό πνεύμα των Ελλήνων στα τέλη του 18^ου αιώνα. Με τον πασίγνωστο στίχο «Ως πότε παλικάρια» ανά χείρας τον έχει απεικονίσει σε ένα μικρό (20 x 25 εκ.) σχέδιο με μελάνι σε χαρτί ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο οποίος είχε συμπεριλάβει και σε άλλα έργα του τη μορφή του Ρήγα (βλ. Ο προπάππος Περραιβός με το κεφάλι του Ρήγα, Ο Ρήγας Φεραίος στα μέρη της Εύβοιας), αποτείνοντας έτσι φόρο τιμής στη συμβολή του στην εθνεγερσία και τη διαμόρφωση του νεοελληνικού πνεύματος.

Νίκος Εγγονόπουλος, Ρήγας Φερραίος, ο Βελεστινλής, lot 131, τιμή εκτίμησης: € 6.000-8.000. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com

Την εποχή του Ρήγα η τέχνη στα Επτάνησα, όπου παραδοσιακά οι ζωγράφοι διατηρούσαν δεσμούς με την καλλιτεχνική σκηνή της Ιταλίας, ζούσε μερικές από τις πιο ένδοξες στιγμές της. Εξέχουσα προσωπικότητα της Επτανησιακής Σχολής ήταν ο Νικόλαος Καντούνης, ο οποίος υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρείας και εργάστηκε για την προετοιμασία της Επανάστασης του 1821. Για αυτά τα φιλοεπαναστατικά του αισθήματα οι Άγγλοι τον φυλάκισαν και τον εξόρισαν για ένα εξάμηνο σε ένα μοναστήρι στην Κεφαλλονιά.

Μανιεριστικές συνθέσεις του Καντούνη βρίσκονται στη συλλογή του Μουσείου Μπενάκη και του Μουσείου Ζακύνθου, ενώ ένα εξαιρετικά σπάνιο έργο του δημοπρατεί στις 27 Ιανουαρίου ο ΒΕΡΓΟΣ: το Πορτραίτο του επάρχου Κεφαλληνίας Πανταζή Καρύδη (δεκαετία 1820), ο οποίος «συνέβαλε μεταξύ άλλων στην οργάνωση της δημόσιας εκπαίδευσης και, με την ιατρική του ιδιότητα, στη διάδοση του δαμαλισμού και την αντιμετώπιση σειράς επιδημιών», ως «ο μακροβιότερος έπαρχος (Reggente) της Κεφαλληνίας (1818-1832)», όπως διαβάζουμε στον κατάλογο της δημοπρασίας. Εξίσου ενδιαφέρον είναι, όμως, και το διπλό πορτραίτο που φιλοτέχνησε ο καλλιτέχνης για τους συμπεθέρους του Καρύδη, τον Γεώργιο Χοϊδά και τη σύζυγό του, Ρεγγίνα Πινιατώρου, η ανδρόγυνη μορφή της οποίας ξεχωρίζει ανάμεσα στα έργα της δημοπρασίας.

Νικόλαος Καντούνης, Πορτραίτο του επάρχου Κεφαλληνίας Πανταζή Καρύδη, δεκαετία 1820, lot 162, τιμή εκτίμησης: €15.000 – 20.000. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com

Ο αγώνας για την ελευθερία
Οι προσπάθειες των Ελλήνων να ανακτήσουν την ελευθερία τους υμνήθηκαν όσο λίγοι τον 19^ο αιώνα και προσέλκυσαν πλήθος ξένων καλλιτεχνών στην Ελλάδα, οι οποίοι θέλησαν να αποτυπώσουν το πάθος του Αγώνα. Οι πιο γνωστοί πίνακες που διασώζονται, βέβαια, δημιουργήθηκαν στην ανεξάρτητη Ελλάδα του Όθωνα και ως εκ τούτου δεν αποτελούν ρεαλιστικές απεικονίσεις αλλά μάλλον ρομαντικές αναπαραστάσεις των περιστατικών που είχαν καταγράψει ή διηγούνταν όσοι πρωταγωνιστές επέζησαν από τη μάχη, χωρίς όμως να στερούνται -τις περισσότερες φορές- ιστορικής ακρίβειας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα Η ναυμαχία του Ναβαρίνου (1847) που φιλοτέχνησε ο Giovanni Luzzo μετά από παραγγελία του Ισπανού πλοιάρχου Josep Esqueu, «ο οποίος βρέθηκε με το πλοίο του στην περιοχή κατά τη διάρκεια της ναυμαχίας και υπήρξε αυτόπτης μάρτυρας της καταστροφής του τουρκοαιγυπτιακού στόλου».

Giovanni Luzzo, Η ναυμαχία του Ναβαρίνου, lot 119, τιμή εκτίμησης: € 10.000-15.000 (2). Παραχώρηση: www.vergosauctions.com

Δίπλα στους καλλιτέχνες αυτούς μαθήτευσε ο Θεόδωρος Βρυζάκης -ο κατεξοχήν ζωγράφος που έχουμε συνδυάσει με απεικονίσεις μεγάλων γεγονότων της Ελληνικής Επανάστασης. Ο Παλαιών Πατρών Γερμανός που ευλογεί τη σημαία (1865), η υποδοχή του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι (1861), η Έξοδος του Μεσολογγίου (1853), το έργο Υπέρ Πατρίδος το παν (1858) και πόσοι άλλοι πίνακές του που βρίσκονται στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου έχουν συνδεθεί στο συλλογικό εθνικό υποσυνείδητό μας με την Επανάσταση του ’21 μέσω των αναπαραγωγών που κοσμούν τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας. Όλες οι χάρες στη σύνθεση και την κίνηση των μορφών στους μνημειακούς πίνακες του Βρυζάκη υπάρχουν και στα μικρά προσχέδια-μελέτες του (lots 114-116), τα οποία, με την αμεσότητά τους δίνουν μια κλεφτή ματιά στη δημιουργική διαδικασία του μεγάλου καλλιτέχνη.

Ο υλικός πολιτισμός
Δεν είναι, όμως, μόνο οι πίνακες και τα σχέδια που μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα την εποχή της Ελληνικής Επανάστασης: είναι και τα υλικά τεκμήρια που έχουμε την τύχη να έχουμε ακόμη στα χέρια μας και βρίσκονται εκτός δημόσιων συλλογών. Φιλελληνικά πιάτα, κειμήλια με τους ήρωες του ’21, βεντάλιες, κουτιά, ακόμη και αντίκες βάζα με φιγούρες της εποχής που θα συναντήσει κανείς στο δεύτερο μέρος της δημοπρασίας του ΒΕΡΓΟΥ αποδεικνύουν το πόσο ενέπνευσε τον Δυτικό κόσμο η Επανάσταση του ‘21 και πόσο συνέχισε να τον γοητεύει για τουλάχιστον τριάντα χρόνια μετά την έναρξή της. Αν μη τι άλλο, είναι προνόμιο να μπορούμε ακόμη και σήμερα, διακόσια χρόνια μετά, να αποκτήσουμε ένα κομμάτι εκείνης της περιόδου και να γνωρίσουμε λίγο καλύτερα τα χρόνια που έθεσαν τη βάση για το σύγχρονο ελληνικό κράτος.

Θεόδωρος Βρυζάκης, Μελέτη για τoν «Ανάπηρο του Αγώνα», lot 115, τιμή εκτίμησης: € 6.000-8.000. Παραχώρηση: www.vergosauctions.com

TAGS

Αννίτα Αποστολάκη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη