Επιστροφή στην κεραμική

Μιλήσαμε με εικαστικούς, θεωρητικούς αλλά και ειδικούς της αγοράς της τέχνης για το ανανεωμένο ενδιαφέρον γύρω από το μέσο.

Κεραμικός μοντερνισμός, μεταμοντέρνα κεραμική, εννοιολογική κεραμική: αυτοί είναι μερικοί μόνο από τους όρους που έχουν χρησιμοποιηθεί για τη δουλειά καλλιτεχνών που δημιούργησαν με τον πηλό συνθέσεις πέρα από το δίπολο εφαρμοσμένες τέχνες – καλές τέχνες στον 20ό αιώνα. Η παρουσία τους έχει γίνει ιδιαίτερα αισθητή τελευταία σε καλλιτεχνικά ιδρύματα, γκαλερί και οίκους δημοπρασιών διεθνώς, αλλά και στην Ελλάδα – κάτι διόλου αυτονόητο.

Παρόλο που η κεραμική έχει αδιάκοπη παρουσία από τους προϊστορικούς χρόνους στον ελληνικό χώρο, η πορεία που έχει διαγράψει τις τελευταίες δεκαετίες είναι ελάχιστα προβεβλημένη. Δεδομένου ότι το Κέντρο Μελέτης Νεώτερης Κεραμεικής εστιάζει στην παραδοσιακή κεραμική, είναι ελάχιστες οι ευκαιρίες για το κοινό να γνωρίσει σύγχρονα τέχνεργα σε πηλό, εκτός από τις εκθέσεις που κατά καιρούς φιλοξενεί το Μουσείο Μπενάκη. Μία τέτοια προσπάθεια επιχειρεί στην ομώνυμη γκαλερί της η Ελευθερία Τσέλιου συγκεντρώνοντας και παρουσιάζοντας κεραμικά από το 19ο αιώνα έως σήμερα: «Πολλοί από τους καλλιτέχνες μας ασχολούνται με το μέσο, οπότε θέλαμε να κάνουμε μια παρουσίαση της κεραμικής του ελλαδικού χώρου χωρίς διάκριση μεταξύ λαϊκών και έντεχνων κεραμικών», λέει στα ΝτΤ για το σκεπτικό της.

Πηλός και σύγχρονοι Έλληνες εικαστικοί

«Ο συμβατικός τεχνοϊστορικός λόγος σε μεγάλο βαθμό αδιαφόρησε για την ιστορία της κεραμικής, εκφράζοντας μια σχετική αμηχανία στο να την εντάξει στο ευρύτερο αφήγημα της ιστορίας της τέχνης», λέει στα ΝτΤ η ιστορικός τέχνης Ευγενία Αλεξάκη, η οποία επιμελήθηκε τη μονογραφία για το έργο της Ελένης Βερναδάκη το 2016 στο Μουσείο Μπενάκη. «Εδώ η κεραμική κατατάσσεται ακόμη στις διακοσμητικές τέχνες και την αντιμετωπίζουν μόνο ως craft», μας είχε πει στο προηγούμενο τεύχος των ΝτΤ η δημιουργός με την οποία ταυτίστηκε εν πολλοίς στη χώρα μας η σύγχρονη κεραμική, συμπληρώνοντας όμως ότι παρατηρεί μια αλλαγή τα τελευταία χρόνια. Όπως εξηγεί η κα Αλεξάκη, «Mε τη συστηματική ενσωμάτωση χειροτεχνικών πρακτικών στο έργο σύγχρονων καλλιτεχνών διαπιστώνεται και ένα ανανεωμένο ενδιαφέρον για την ιστορία της κεραμικής και ένας κριτικός λόγος για την κεραμική τέχνη, που δεν τρομάζει μπροστά στην έννοια του craft ενώ παράλληλα αντιλαμβάνεται τον περιοριστικό χαρακτήρα των όποιων διαχωρισμών».

Hope, παραχώρηση της γκαλερί ¬The Breeder

Η βασική διαφορά εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται το κεραμικό ένας καλλιτέχνης και ένας κλασικός κεραμίστας. «Ο καλοτεχνίτης έχει μια εντελώς καλλιτεχνική άποψη για το αντικείμενο, όσον αφορά, για παράδειγμα, τα χρώματα ή τις υφές κάτι που για έναν κλασικό κεραμίστα μπορεί να είναι και λάθος», διευκρινίζει ο εικαστικός Γιώργος Τσεριώνης που ειδικεύεται στην κεραμική, τονίζοντας ότι αυτό δεν μειώνει την αξία του έργου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τα κεραμικά της Κατερίνας Γιάννακα που είδαμε την περασμένη άνοιξη στην Evripides Art Gallery, για τα οποία η καλλιτέχνιδα είχε δηλώσει ότι είναι «ζωγραφική πάνω σε τρισδιάστατες επιφάνειες».

Μια αντίστοιχη περίπτωση ήταν και τα κεραμικά με χρηστικές φόρμες αλλά ξεκάθαρα καλλιτεχνική προσέγγιση που παρουσίασε η ζωγράφος Βανέσα Αναστασοπούλου πρόσφατα στο Παλαιοπωλείο Μαρτίνος. Στην επιφάνειά τους εκτυλίσσονται ιστορίες, ενώ διαθέτουν επίτηδες τρύπες, οι οποίες θυμίζουν κοραλλιογενείς υφάλους, σεληνιακό τοπίο ή ακόμα και τους πλανήτες του Μικρού Πρίγκιπα. «Με ενδιαφέρει αυτό το μεταίχμιο μεταξύ χρηστικού και καλλιτεχνικού αντικειμένου», μας λέει η εικαστικός, η οποία ξεκίνησε τους πειραματισμούς της με το μέσο πριν από 5 χρόνια επειδή ένας φίλος καλλιτέχνης της παραχώρησε το φουρνάκι του.

«Πολλοί καλλιτέχνες δεν θεωρούν τα κεραμικά τους ισάξια με τα έργα τους σε άλλα μέσα επειδή δεν έχουν τη δυνατότητα να έχουν ένα μόνιμο εργαστήριο», μας λέει ο κ. Τσεριώνης. «Στην κεραμική χρειάζονται πολλές προσπάθειες, τεχνογνωσία, καθοδήγηση και υλικά για να υλοποιήσεις την αρχική ιδέα, καθώς, μετά από τα ψησίματα και τα υαλώματα, το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να διαφέρει πάρα πολύ. Οπότε αν δεν έχουν ένα καμίνι, ασχολούνται περιστασιακά και αυτό τους δημιουργεί ανασφάλεια».

Πάλι καλά, λοιπόν, που φέτος το Εργαστήριο Κεραμικής αυτονομείται επιτέλους ως έδρα στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών και αναμένουμε στις 17 Ιανουαρίου την ανακοίνωση του καθηγητή. «Είναι πολύ σημαντικό το ότι θα διδάσκεται η κεραμική», τονίζει η Αγγελική Αντωνοπούλου, η οποία παρουσίασε το φθινόπωρο στην a.antonopoulou.art γλυπτά του Απόστολου Ντελάκου σε πορσελάνη, η οποία είναι ακόμη πιο δύσκολη στο ψήσιμο από τον εφυαλωμένο πηλό. «Τα τελευταία χρόνια, οι εφαρμοσμένες τέχνες έχουν μια άνοδο, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς», μας λέει, εξηγώντας τι την ώθησε στο να πραγματοποιήσει τέτοιου τύπου εκθέσεις.

Διεθνείς εκθέσεις και «εκπλήξεις» στις δημοπρασίες

Οι σύγχρονοι καλλιτέχνες στο δυτικό κόσμο άρχισαν να ασχολούνται με το υλικό από τα τέλη του ’90, ιδιαίτερα αφότου ο Grayson Perry πήρε το Βραβείο Turner το 2003. Ο Γερμανός Sebastian Stöhrer «δημιουργεί μόνος του τα υαλώματα και τις χρωστικές και έτσι τα κεραμικά του έχουν μια πολύ ξεχωριστή αίσθηση και όψη συγκριτικά με άλλα», μας λέει ο Robert Diament, διευθυντής της Carl Freedman Gallery, στο περίπτερο της οποίας στη Frieze London 2018 δέσποζαν τα γλυπτά. Οι οργανικές φόρμες τους και τα χαρακτηριστικά ξύλινα στοιχεία που ενσωματώνει σε αυτά έχουν μεγάλη απήχηση σε συλλέκτες από όλο τον κόσμο και έτσι το Μάρτιο, παράλληλα με την Art Basel Hong Kong 2019, τα έργα του θα παρουσιαστούν σε έναν εκθεσιακό χώρο στην πόλη που ανήκει στη συλλέκτρια Caroline Chiu.

«Έχουν αρχίσει να αλλάζουν οι αντιλήψεις του κόσμου γύρω από το craft», σχολιάζει η ειδικός στο ντιζάιν του οίκου Phillips, Meaghan Roddy. «Οι συλλέκτες που τυπικά δεν ήταν εξοικειωμένοι με τα κεραμικά είναι πρόθυμοι να μάθουν περισσότερα και να τα συνδυάσουν με πίνακες και αντικείμενα ντιζάιν, καθώς συχνά συμπληρώνουν τέλεια το ένα το άλλο», προσθέτει. Έτσι, ήταν αναμενόμενο ότι στη σχετική δημοπρασία του οίκου τον Οκτώβριο θα πήγαιναν καλά κεραμικά έργα από κλασικά ονόματα όπως οι Lucio Fontana, Betty Woodman, Roy Lichtenstein, Lucie Rie και Hans Coper, αλλά ήταν ο Roberto Lugo, ένας ανερχόμενος νέος κεραμίστας που εμφανιζόταν για πρώτη φορά σε δημοπρασία, που έκανε τη διαφορά.

Επίσημη πρώτη σε δημοπρασία έκανε πρόσφατα και ο Κορεάτης Kwon Dae-Sup στον Christie’s, με την ειδικό Leonie Mir να δηλώνει πως: «Ξεπέρασε τις προσδοκίες μου καθώς ήταν η πρώτη φορά που έργα του προσφέρθηκαν σε δημοπρασία ευρωπαϊκής μεταπολεμικής και σύγχρονης τέχνης», αναφέρει. Εξίσου ενθουσιασμένη δήλωσε επίσης με τα εξαψήφια ποσά που πέτυχαν τα Κεραμικά σχέδια του Thomas Schütte και τα έργα του Fontana, καθώς και με το ότι ένα από τα κεραμικά του Gauguin κατέληξε στο Μουσείο Orsay.

Κανείς δεν μπορεί να ξέρει εάν το ενδιαφέρον για την κεραμική είναι παροδικό ή μόνιμο. Το μόνο σίγουρο είναι ότι ο διαχωρισμός μεταξύ εφαρμοσμένων και καλών τεχνών έχει πάψει πια να υφίσταται: τόσο για τους δημιουργούς που πειραματίζονται με τα υλικά, όσο και για τους συλλέκτες που αγκαλιάζουν πλέον εξίσου όλα τα είδη τέχνης. Και αυτό μας γεμίζει αισιοδοξία για τους καλλιτεχνικούς και εκθεσιακούς ορίζοντες που ανοίγονται για εμάς τους φιλότεχνους.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο τεύχος 242 των “Νέων της Τέχνης” (Ιανουάριος – Μάρτιος 2019)

Αννίτα Αποστολάκη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη