Η αναδρομική έκθεση «Αlice Neel: People Come First» στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης αποτυπώνει την αφοσίωση της Aμερικανίδας ζωγράφου  στην υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και την πεποίθησή της ότι επιτυχημένη προσωπογραφία είναι εκείνη που αποπνέει την κοινωνική πραγματικότητα της εποχής.

Το έργο της Alice  Neel (1900 – 1984) που προβλήθηκε από τα φεμινιστικά και πολιτικά ευαίσθητα κινήματα της δεκαετίας του 60, παραμένει εξαιρετικά επίκαιρο στις μέρες μας για τους προβληματισμούς που θέτει γύρω από τις έμφυλες ταυτότητες και τον ρατσισμό, την σχέση τέχνης και ζωής, ιδιωτικού και δημόσιου αλλά και για την ανάδειξη προσώπων που τότε θεωρούνταν παρίες της κοινωνίας. Αν και η επίδραση της ζωγραφικής της έχει εντοπιστεί στο έργο νεότερων καλλιτεχνών όπως οι Eric Fischl, Elizabeth Peyton και Μarlene Dumas, η έκθεση στο Mητροπολιτικό Μουσείο δεν στέκεται σε αυτές αλλά υπογραμμίζει το πολιτικό στοιχείο.

«Dominican Boys at 108th Street» (1955). © The Estate of Alice Neel

Kαθοριστική για το έργο της Νeel υπήρξε η ίδια η ζωή της, οι εμπειρίες της στο φτωχό ισπανικό Χάρλεμ όπου μετακόμισε το 1930.  Η περίοδος στην Κούβα, παρά το ευκατάστατο περιβάλλον του πρώτου της Κουβανού ζωγράφου συζύγου της, αποτέλεσε ορόσημο για την αριστερή πολιτική της σκέψη. Τα χρόνια με τον δεύτερο σύντροφό της, τον κομμουνιστή διανοούμενο Sam Brody, καθώς τα δύσκολα μεσοπολεμικά χρόνια της μεγάλης ύφεσης υπήρξαν επίσης καθοριστικά. Η Neel ήταν από τους πρώτους καλλιτέχνες που εργάστηκαν για το Works Progress Administration στο πλαίσιο της πολιτικής του New Deal για την οικονομική τόνωση της χώρας και οι φιλίες της με αριστερούς και διανοούμενους τους οποίους ζωγράφισε (μεταξύ τους και ο James Farmer, κοινωνικός ακτιβιστής για τα ανθρώπινα δικαιώματα και πολέμιος του ρατσισμού, ο ποιητής και επικριτής του αμερικανικού καταναλωτισμού Κenneth Flexner Fearing και ο κομμουνιστής δημοσιογράφος Phillip Bonosky). Οι άνθρωποι που ζωγράφιζε η Neel κοιτούν τον θεατή κατάματα αλλά και με μια έντονη σωματικότητα, όπως αυτή αντανακλάται στην ενότητα με τα γυναικεία γυμνά που η Alice Neel ξεκινά, ίσως όχι τυχαία, το 1930, παράλληλα με τον εγκλεισμό της σε σανατόριο μετά την τραυματική εμπειρία του θανάτου της κόρης της.

«Margaret Evans Pregnant» (1978). © The Estate of Alice Neel

Τα πορτρέτα αυτά, και ειδικά τα γυμνά, αποδίδουν την ευθραυστότητα, το βίωμα του πόνου, συλλαμβάνουν χαρακτήρες και ψυχικές καταστάσεις. Σέβονται την ιδιαιτερότητα και μοναδικότητα του καθενός, αναδεικνύοντας την οποιαδήποτε αδυναμία σε δύναμη,  την όποια ασχήμια σε ανθρώπινη χάρη και ομορφιά. Στο σώμα εγγράφεται η ιστορία του καθενός. Χαρακτηριστικό είναι το πορτρέτο του Andy Warhol που απεικονίζεται με γερασμένο σώμα και με μια αμφισημία ως προς το φύλο και την σεξουαλικότητα. Φίλοι της Neel από την LGBTQ+ κοινότητα αποτέλεσαν συχνά τα θέματα της αλλά και θεματική των πορτρέτων της. Το σώμα ως φορέας του βιώματος, ως καθρέφτης του εαυτού, ως αντανάκλαση των ρόλων που ο καθένας αποκτά στην ζωή του αλλά και ως καθρέφτης της κοινωνίας, το σώμα που φέρει την δυναμική της ζωής αλλά και τις φθορές του χρόνου, αποτυπώνεται συμπυκνωμένα στην ενότητα των εγκύων γυναικών από την δεκαετία του 60. Η Neel θέλησε να προβάλλει μία εναλλακτική αλλά πολύ πραγματική εικόνα της γυναίκας μακριά από αυτή της ερωτικά θελκτικής γυναίκας, αξιώνοντας έτσι μία νέα αυτόφωτη γυναικεία ταυτότητα.

Ο καθένας από τους πρωταγωνιστές της Αlice Neel έχει την δική του ιστορία αλλά είναι και μέρος του κοινωνικού συνόλου, της αμερικανικής κοινωνίας και συγκεκριμένα την κοινωνίας της Νέας Υόρκης όπου η ζωγράφος έζησε σχεδόν όλη της την ζωή.

«Andy Warhol» (1970). © The Estate of Alice Neel

Οι πρώιμες επιρροές στην δουλειά της Neel από το προγενέστερο αμερικανικό κίνημα της σχολής Ashcan που έβγαζε από την αφάνεια της φτωχές αστικές γειτονιές διατηρήθηκαν στο έργο της υπό την μορφή ενός πολιτικού προβληματισμού. Παρότι η ίδια ζωγράφισε και αστικά τοπία, ο άνθρωπος παρέμεινε στο επίκεντρο, ακόμα και στις νεκρές φύσεις. Εξάλλου, οι δεκαετίες 1930-1950 ήταν ανθρωποκεντρικές με χαρακτηριστικό παράδειγμα την ισχυρή τάση μίας φωτογραφίας με κύριο θέμα τον άνθρωπο. Η Alice Neel αφιερώθηκε σε αυτόν τον ανθρωποκεντρισμό, προσηλώθηκε σε έναν «ρεαλισμό» που συχνά συνδυάζεται με το «ημιτελές», επέμεινε σε ένα αναπαραστατικό ιδίωμα, ακόμα και όταν η αμερικανική αφαίρεση ήταν στο απόγειό της.  Από τα τελευταία έργα της, το γυμνό ολόσωμο πορτρέτο της που ζωγράφισε σε μεγάλη πλέον ηλικία το 1980, περιέχει την τόλμη που προϋποθέτει η θέαση του γερασμένου σώματος και η έκθεση στο βλέμμα του θεατή αλλά και την πρόκληση που δημιουργεί στον θεατή να δει την πραγματικότητα με ενδιαφέρον για τον άλλον και με συνείδηση τόσο της φθαρτότητας όσο και της κοινωνικής πραγματικότητας ως αναπόσπαστο κομμάτι του ιδιωτικού.

Σ.Σ:  Ο τίτλος του άρθρου αναφέρεται στον τίτλο «Painted Truths», μια έκθεση πορτρέτων της Αlice Neel στην Whitechapel Gallery που έγινε το 2010.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη