O Στέφανος Παπαδημητρίου σχολιάζει τη λίστα υποψηφίων για το φετινό Turner Prize 2021.
Το Turner Prize 2021 ίσως να είναι πιο σημαντικό απ’ ότι φανταζόμαστε. Δεν είναι απλώς η έκπληξη η οποία μας επιφύλασσε, δηλαδή να επιλέξει στη λίστα του αποκλειστικά και μόνο καλλιτεχνικές ομάδες, αλλά το τι σημαίνει η επιλογή αυτή, καθώς και γιατί έγινε. Πρόκειται αναμφίβολα για μια δήλωση, σίγουρα με πολιτική διάσταση, που φαίνεται να επιβραβεύει την έννοια της «συλλογικότητας» σε μια περίοδο που την χρειαζόμαστε και που τα κοινωνικά κινήματα, όπως το Black Lives Matter και το #MeToo το επιβάλουν. Η συλλογικότητα αυτή έχει πολλές διαστάσεις με τον τρόπο που εκπροσωπείται από τους πέντε υποψηφίους. Οι Gentle/Radical, Black Obsidian Sound System, Array Collective, Cooking Sections και Project Art Works, εκτός του ότι είναι ομάδες καλλιτεχνών που συνεργάζονται για να παράξουν τέχνη, ασχολούνται επίσης ενεργά μέσα από το έργο τους με διαφορετικά επίκαιρα κοινωνικά ζητήματα.
Πιστεύω όμως πως έχει σημασία να σταθούμε στη δήλωση του Alex Farquharson, διευθυντή της Tate Britain και πρόεδρου της κριτικής επιτροπής του Βραβείου Turner. «Μετά από ένα χρόνο με lockdown, όπου πολύ λίγοι καλλιτέχνες είχαν τη δυνατότητα να εκθέσουν δημόσια, η κριτική επιτροπή επέλεξε πέντε εξαιρετικές κολεκτίβες που το έργο τους όχι μόνο συνεχίστηκε μέσα στην πανδημία αλλά κατάφερε να γίνει ακόμα πιο σχετικό ως αποτέλεσμα». Αρχικά υπάρχει η παραδοχή πως η φετινή χρονιά δεν ευνόησε την «θεσμική» (μέσα σε πολλά εισαγωγικά) τέχνη, εκείνη δηλαδή που ακολουθεί τους κανόνες της αγοράς τέχνης. Αν δούμε, για παράδειγμα, τους Array Collective από το Belfast, όπου μέρος των δράσεων τους είναι η συμμετοχή τους σε πορείες και συγκεντρώσεις. Ή τους Gentle/Radical με το project τους Doorstep Revolution που λαμβάνει χώρα στη πολυπολιτισμική γειτονιά τους, το Riverside του Cardiff της Ουαλίας, και έχει να κάνει με τις ιστορίες και τις αφηγήσεις των κατοίκων από τη πρώτη πανδημία.
Πρόκειται για καλλιτέχνες που το έργο τους δεν «χωράει» εύκολα στους τέσσερις τοίχους ενός μουσείου ή μιας γκαλερί. Ηταν αυτή η μορφή τέχνης που λειτούργησε και παρήγαγε διάλογο την τελευταία χρονιά, σύμφωνα πάντα με τη παραδοχή του πρόεδρου της κριτικής επιτροπής.
Το παράδοξο λοιπόν έγκειται στο γεγονός πως το Turner Prize και η Tate (οι θεσμοί) αντιλαμβάνονται αφενός την αδυναμία τους να είναι επίκαιροι σε μια περίοδο κρίσης και αμφισβήτησης, αλλά από την άλλη προσπαθούν να εντάξουν τις ομάδες αυτές στη δική τους λογική και πρακτικές.
Οι Black Obsidian Sound System (B.O.S.S) μια ομάδα queer μαύρων καλλιτεχνών εξέδωσαν μια ανακοίνωση που κάνει επίθεση στην Tate και γενικότερα στον χώρο της τέχνης, για τον τρόπο που αντιμετώπισε το σκάνδαλο σεξουαλικής παρενόχλησης του Anthony d’Offay, καθώς και για τις μαζικές απολύσεις προσωπικού του μουσείου λόγω της πανδημίας, ζητήματα που ο χώρος της τέχνης βιάζεται να αφήσει πίσω του. «Είναι προφανές ότι οι καλλιτεχνικοί θεσμοί, αν και γοητευμένοι από τις συλλογικές και κοινωνικές πρακτικές, δεν είναι κατάλληλα εξοπλισμένοι ή δεν διαθέτουν τρόπους για να αντιμετωπίσουν την πραγματικότητα που διαμορφώνει τις ζωές μας και τη δουλειά μας» καταλήγουν στην ανακοίνωσή τους.
Το παράδοξο λοιπόν της φετινής βραχείας λίστας του Turner Prize βασίζεται σε μια πολιτική επιλογή: την ανάγκη ενός θεσμού να «αγκαλιάσει» τις συλλογικότητες, να αποκτήσει μια φιλική προς την κοινωνία ταυτότητα και να εξιλεωθεί για σφάλματα του παρελθόντος (ή και του παρόντος). Εχει δημιουργήσει ὀμως και μια ρήξη μεταξύ καλλιτεχνών και καλλιτεχνικών θεσμών, με τους πρώτους να αισθάνονται «αναλώσιμοι» και εργαλειοποιημένοι στις εκάστοτε πολιτικές ανάγκες.
TAGS
