Nicolas Bourriaud © Muhsin Akgun Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τ. 246 των Νέων της Τέχνης (15 Σεπτεμβρίου 2019) https://theartnewspaper.gr/product/septemvrios-2019/
Με τη συμμετοχή 57 καλλιτεχνών και ομάδων από 25 χώρες άνοιξε το καθιερωμένο εικαστικό ραντεβού στη γείτονα. Έργα δημιουργών όπως οι Jonathas de Andrade, Korakrit Arunanondchai, Simon Starling, Özlem Altın, Anzo, Luigi Serafini, Glen Ligon, Rashid Johnson, Marguerite Humeau, Mika Rottenberg, Agnieszka Kurant, Feral Atlas Collective κ.ά. υποδέχθηκαν τους επισκέπτες στο υπό διαμόρφωση Μουσείο Ζωγραφικής και Γλυπτικής της Κωνσταντινούπολης του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών Mimar Sinan, στο μουσείο Pera, αλλά και σε ιστορικά κτίρια στην Πρίγκηπο, ενώ στο πάρκο Maçka Sanat παρουσιάζεται μια εγκατάσταση του Monster Chetwynd.
Στο τιμόνι της επιμέλειας πέρυσι βρισκόταν ο γνώριμος στο ελληνικό κοινό –από τον Μονόδρομο, την Μπιενάλε της Αθήνας του 2011– Nicolas Bourriaud. Ο Γάλλος επιμελητής και διευθυντής του Montpellier Contemporain (MΟCΟ) δηλώνει στα ΝτΤ πως «είναι πιο ενδιαφέρον να παρεμβαίνεις σε πολύπλοκες καταστάσεις» σε πόλεις σε κρίση και ότι «η τέχνη θα έπρεπε πάντα να βρίσκεται εκεί σε προτεραιότητα».
Τι πραγματεύτηκε όμως η θεματική «Η έβδομη ήπειρος» και πώς αυτή η έκθεση σε μια πόλη-σταυροδρόμι αντικατοπτρίζει την κατάστασή μας; «Έβδομη ήπειρος αποκαλείται η τεράστια μάζα πλαστικών αποβλήτων που έχει συναθροιστεί, κυρίως στον Ειρηνικό Ωκεανό», διευκρινίζει. «Είναι η εικόνα αυτού που δεν θέλουμε να δούμε ή να ζήσουμε. Είναι το ασυνείδητό μας. Επίσης, μια τέλεια υλοποίηση της νέας γεωλογικής εποχής, του Ανθρωπόκαινου ή, ας πούμε, του Κεφαλαιόκενου. Είναι η εικόνα της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας μας, το “καταραμένο” μέρος της. Η έβδομη ήπειρος στην Κωνσταντινούπολη είναι μέρος μιας εν εξελίξει δουλειάς μου (μετά την Μπιενάλε της Ταϊπέι το 2014 και το Crash Test / η μοριακή επανάσταση στο MOCO – La Panacée) σχετικά με το Ανθρωπόκαινο, για τον τρόπο με τον οποίο μετασχηματίζει τα συστήματα αντιπροσώπευσης, τον τρόπο με τον οποίο οι καλλιτέχνες παράγουν μορφές και τις διανέμουν. Είναι τέλεια στιγμή να θέσουμε αυτά τα θέματα στην Κωνσταντινούπολη, αμέσως μετά τα εγκαίνια των mega πρότζεκτ που καταστρέφουν ένα μεγάλο μέρος του φυτικού και ζωικού περιβάλλοντος στην πόλη».
Pia Arke, Untitled, 1999, από τη σειρά Legende I-V. Παραχώρηση Søren Arke Petersen
Ο τίτλος φέρνει στο νου την ταινία του Ίνγκμαρ Μπέργκμαν Η έβδομη σφραγίδα, στην οποία ένας άνδρας αναζητά απαντήσεις για τη ζωή και το θάνατο καθώς παίζει μια παρτίδα σκάκι με τον Χάρο την περίοδο της Μαύρης Πανώλης. Υπάρχει κάποια σύνδεση;
Έχω δει την ταινία αλλά παραδόξως δεν τη σκέφτηκα όταν διάλεγα τον τίτλο. Αυτή η περίφημη σκηνή με την παρτίδα σκακιού υποδηλώνει μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης: ζούμε κατά κάποιον τρόπο ένα επεισόδιο Μαύρης Πανώλης, αλλά αυτή τη φορά δεν προέρχεται από έναν ιό αλλά από τις ίδιες μας τις δραστηριότητες και συμπεριφορές.
Η έβδομη ήπειρος είναι μέρος μιας εν εξελίξει δουλειάς μου σχετικά με το Ανθρωπόκαινο, για τον τρόπο με τον οποίο μετασχηματίζει τα συστήματα αντιπροσώπευσης, τον τρόπο με τον οποίο οι καλλιτέχνες παράγουν μορφές και τις διανέμουν. Είναι τέλεια στιγμή να θέσουμε αυτά τα θέματα στην Κωνσταντινούπολη, αμέσως μετά τα εγκαίνια των mega πρότζεκτ που καταστρέφουν ένα μεγάλο μέρος του φυτικού και ζωικού περιβάλλοντος στην πόλη
Τι ζητήματα απασχολούν τους συμμετέχοντες καλλιτέχνες και ποιες οι σκέψεις σας για τις αφηγήσεις που ανακύπτουν;
Όταν προετοιμάζω μια έκθεση και συγκεντρώνω ονόματα καλλιτεχνών γύρω από μια ιδέα –εδώ ακόμη περισσότερο μια εικόνα, ενός ωκεανού με πλαστικά–, αυτή η διαδικασία καταλήγει να παράγει άλλες έννοιες και η αρχική προβληματική γίνεται πιο περίπλοκη και ποικιλόμορφη. Το επόμενο βήμα συνίσταται στην αναδιατύπωση της αρχικής ιδέας σύμφωνα με αυτή την ποικιλομορφία. Κάποιες από τις ζώνες του εκθεσιακού πλάνου αναπτύσσουν απροσδόκητες ιδέες, για παράδειγμα τη σημασία των τελετουργιών και των εννοιών του οικο-φεμινισμού στα πρότζεκτ, κάτι το οποίο δεν προέβλεψα πλήρως. Έτσι, χρειάστηκε να δώσω έμφαση σε αυτή την άποψη στην έκθεση. Υπήρχε μια ακριβής αφήγηση στην πρώτη εκδοχή της Έβδομης ηπείρου, από την οποία έπρεπε να παραιτηθώ όταν αφήσαμε την αποθήκη στα ναυπηγεία (σ.σ. τον Αύγουστο ανακοινώθηκε η αλλαγή του κεντρικού χώρου διεξαγωγής της διοργάνωσης στα ιστορικά ναυπηγεία της πόλης λόγω καθυστερήσεων στα κατασκευαστικά έργα). Έπρεπε να χτίσω μια άλλη για το νέο χώρο στο Μουσείο Ζωγραφικής και Γλυπτικής της Κωνσταντινούπολης του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών Mimar Sinan και να χωρίσω την έκθεση σε τέσσερις ορόφους αντί για ένα λαβύρινθο διπλής όψης.
Επιλέξατε συνειδητά δημιουργούς οι οποίοι έχουν την εμπειρία της μετατόπισης; Θεωρείτε ότι πιθανώς να αντιλαμβάνονται τον κόσμο με ευρύτερο βλέμμα;
Αυτή η μπιενάλε ήταν μια έξοδος από μόνη της! Ίσως η πρώτη που έπρεπε να μεταφερθεί σε μία εβδομάδα, μόλις έναν μήνα πριν από τα εγκαίνια… Είναι επίσης αλήθεια ότι τα διαπολιτισμικά υπόβαθρα των καλλιτεχνών δεν είναι εδώ τυχαία. Πρέπει να προετοιμαστούμε για ένα μετα-πολιτισμικό κόσμο· οι ταυτότητες δεν είναι πια το κεντρικό θέμα. Αυτοί οι καλλιτέχνες ριζώνουν προχωρώντας παρά διατρανώνοντας την υποτιθέμενη «κουλτούρα» τους ως δεδομένη κατάσταση. Αν είχατε γεννηθεί στην Ταϋλάνδη με βουδιστικό υπόβαθρο, αλλά ζείτε στο Βερολίνο ακούγοντας ηλεκτρονική μουσική και διαβάζοντας Joseph Conrad, τι είδους «κουλτούρα» θα αναπτύσσατε;
Ο Κάφκα έγραψε κάποτε ότι ο συγγραφέας «ξεπήδησε από την τάξη των δολοφόνων». Αυτό προσδοκώ κι από τον καλλιτέχνη. Κάθε καλλιτέχνης είναι ο πρωτόγονος και ο άγριος του/της φυλής του. Από αυτή τη ριζοσπαστική διαφορετικότητα μπορεί κανείς να προσεγγίσει τον κάθε άλλο
Στο επιμελητικό σημείωμα αναφέρετε ότι «τώρα, ο καλλιτέχνης πρέπει να αναγνωριστεί ως ο απόλυτος Άλλος, ένα πρόσωπο που δεν εξαρτάται από το τι υπάρχει ή τι είναι αποδεκτό αλλά ξεχωρίζει. Οι καλλιτέχνες μπορούν να μας δείξουν τι έχουμε δημιουργήσει […], τροποποιούν και επαναπροσδιορίζουν τους πολιτισμούς τους και δημιουργούν νέους». Θα θέλατε να σχολιάσετε περαιτέρω;
Ήδη μίλησα για το Ανθρωπόκαινο και την οικολογική καταστροφή. Επίσης μπαίνουμε, μέσα από τις νέες κατευθύνσεις των ψηφιακών βιομηχανιών, σε μια δεύτερη Νεολιθική εποχή. Κατά την πρώτη Νεολιθική περίοδο γεννήθηκαν η γεωργία και η εξημέρωση των ζώων. Θέση μου είναι ότι συμβαίνει ένα παρόμοιο κίνημα δέσμευσης και βιομηχανοποίησης των ζώντων. Μέσα από τη γεωργία, οι άνθρωποι επανασχεδίασαν το οικοσύστημά τους ώστε να ελέγχουν τους βιολογικούς κύκλους. Σήμερα, το διαδίκτυο δημιουργεί μια νέα φάση οικειοποίησης, εξασφαλίζοντας μια ευρεία κλίμακα ανθρώπινων πληθυσμών, μια νέα φάση διευθέτησης (αυτή τη φορά άυλη), μέσω της οποίας οι άνθρωποι μπαίνουν μαζί με τα φυτά και τα ζώα στις τάξεις των διαθέσιμων προς εκμετάλλευση «πόρων». Τείχη χτίζονται παντού, εθνικές ή θρησκευτικές ταυτότητες χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν διαχωρισμούς και αποκλεισμούς. Ο Κάφκα έγραψε κάποτε ότι ο συγγραφέας «ξεπήδησε από την τάξη των δολοφόνων». Αυτό προσδοκώ κι από τον καλλιτέχνη. Κάθε καλλιτέχνης είναι ο πρωτόγονος και ο άγριος του/της φυλής του. Από αυτή τη ριζοσπαστική διαφορετικότητα μπορεί κανείς να προσεγγίσει τον κάθε Άλλο.
Buyukada © Sahir Ugur Eren
Επισημαίνετε επίσης πως «το μήνυμα της Μπιενάλε είναι ότι σε αυτό το νέο κόσμο είμαστε όλοι ξένοι μεταξύ μας και καλύτερα να το συνηθίσουμε και να δημιουργήσουμε από αυτό κάτι ζωτικό και βιώσιμο». Τι σημαίνει αυτό; Ότι δεν έχουμε σημεία αναφοράς; Σας ενδιαφέρει η τοπική/ιστορική αναφορά στο έργο των καλλιτεχνών;
Χρειαζόμαστε την ιστορία, τη γλώσσα, τις διαφορές και τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες. Αλλά δεν τα χρειαζόμαστε ως απολιθώματα της λεγόμενης «πολιτισμικής ταυτότητας». Τα χρειαζόμαστε για τη μοναδικότητά τους. Για να συνδιαλλαγούμε με τους άλλους. O όρος altermodern που έχω εισάγει είναι η εντατικοποίηση των διαφορών ενάντια στη μαζική τυποποίηση στην οποία οδεύουμε.
Η μπιενάλε χρηματοδοτείται από τον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχει χώρος για εναλλακτική καλλιτεχνική σκέψη σε θεσμοθετημένες και μεγάλες εκθέσεις;
Δεν θα έπρεπε να υπάρχει αυτή η δυαδική αντίθεση ανάμεσα στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα. Υπάρχει χώρος για εναλλακτική σκέψη σε ποικίλες καταστάσεις και μορφές. Ο μόνος κανόνας που θέτω στον εαυτό μου είναι να αρνούμαι κάθε λογοκρισία και να είμαι εντελώς ελεύθερος για το περιεχόμενο των πρότζεκτ μου – φυσικά μέσα σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο.
Πιστεύετε ότι οι εκθέσεις τέχνης αυτού του είδους έχουν τη δύναμη να κινήσουν το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου ακροατηρίου;
Όταν επιμελούμαι μια έκθεση, προσπαθώ μόνο να είμαι ξεκάθαρος και κατανοητός. Κάποια έργα είναι πιο σύνθετα από άλλα ή σε αποζημιώνουν λιγότερο αν δεν ξέρεις πολλά από ιστορία της τέχνης, αλλά οποιοσδήποτε μπορεί να ενδιαφέρεται. Όταν κάποιος βλέπει για πρώτη φορά έναν αγώνα ποδοσφαίρου, κάποια στοιχεία θα του ξεφύγουν… Από την άλλη, κανείς επιμελητής δεν θα πρέπει να εξομαλύνει το περιεχόμενο μιας έκθεσης για να είναι πιο προσβάσιμη. Πιστεύω στη δυνατότητα του καθενός να εκτιμήσει καλύτερα την τροφή για σκέψη.
TAGS
