Ο Henri Matisse δημιούργησε την προσωπική του Πισίνα αργά στην καλλιτεχνική πορεία του· έχοντας στερηθεί τη δυνατότητα πρότερων δραστηριοτήτων του, έφερε μία εναλλακτική πραγματικότητα στους τοίχους του εργαστηρίου του, επιτρέποντας στη φαντασία του να κινηθεί δίχως όρια.

Η Πισίνα, μία μοναδική εγκατάσταση, προορισμένη για συγκεκριμένο χώρο, ανήκει στη σειρά έργων που ο καλλιτέχνης ξεκίνησε να δουλεύει το 1952, σε ηλικία 82 ετών ― έργα στα οποία πρωταγωνιστούν λιτές αφαιρετικές φόρμες, φτιαγμένες από χαρτί, σε χρώμα μπλε. Όλες έπαιρναν ζωή μέσα στο «εργοστάσιό» του, όπως αποκαλούσε το εργαστήριο, χώρο καίριας σημασίας για τον ίδιο, που αποτελούσε τόσο τόπο εργασίας όσο και καθημερινότητας για μία περίοδο που ανέφερε και ως «δεύτερη ζωή» του.

Ο Matisse στο εργαστήριό του στη Νίκαια, περ. 1952.

Κι όντως, η εγχείρηση που υπέστη το 1941 μπορεί να τον έσωσε από τον καρκίνο, τον οδήγησε όμως παράλληλα στο αναπηρικό αμαξίδιο αποστερώντας του σωματικές δυνάμεις και μία δραστήρια ζωή. Η ζωγραφική και η γλυπτική έγιναν ξαφνικά μία πρόκληση, στην οποία ο Matisse δεν μπορούσε να ανταποκριθεί· αντ’ αυτών στράφηκε στο κολάζ και το decoupage, δημιουργώντας τα περίφημά του cut-outs.

Για τα έργα αυτά, ο Matisse επέλεγε φύλλα χαρτιού που είχαν ήδη επιχρωματιστεί, και τα έκοβε σε ποικίλα μεγέθη και σχήματα, προκειμένου να καρφιτσωθούν από τις βοηθούς του στους τοίχους γύρω του, «συναρμολογούμενα» υπό τις οδηγίες του. Ουσιώδεις και οργανικές, αρχικά σε μέτρια μεγέθη και αργότερα έως σε συνθέσεις που καταλάμβαναν ακόμα και ολόκληρο το δωμάτιο, οι φόρμες αυτές «εμψύχωναν» τη ζωή του καλλιτέχνη, καθώς μπορεί να περνούσε και μήνες με το να τις χειρίζεται και να τις μετακινεί μέχρι να φτάσει κάθε φορά στο αποδεκτό από εκείνον τελικό αποτέλεσμα.

Η διάσημη φωτογραφία από τον Henri Cartier Bresson

Η έμπνευση για την Πισίνα (La Piscine) του 1952 προήλθε έπειτα από μία βόλτα του Matisse σε μία από τις αγαπημένες του πισίνες στις Κάννες, προκειμένου να δει καταδύτες. Ταλαιπωρούμενος από τον καυτό ήλιο, επέστρεψε γρήγορα στη Νίκαια και δήλωσε στη βοηθό και γραμματέα του Lydia Delectorskaya ότι θα έφτιαχνε μόνος του τη δική του πισίνα.

Η κατάλληλη θέση επιλέχθηκε: η τραπεζαρία του στο Hôtel Régina, όπου δούλεψε το έργο μόνο τα απογεύματα, με τοίχους επενδυμένους με λινάτσα, «περικυκλώθηκε» από λευκό χαρτί πλάτους περίπου εβδομήντα εκατοστών, σε ύψος πάνω από το κεφάλι του καλλιτέχνη. Πάνω σε αυτό το λευκό φόντο, ο Matisse τοποθέτησε ανθρώπινες φιγούρες ―κολυμβητές και καταδύτες―, θαλάσσια ζώα και σταγόνες νερού, όλα σε μπλε χρώμα, ακολουθώντας για τη διάπλαση των μορφών μία αφαιρετική γραφή, μέσα από την οποία φιλτράρονται και απομένουν τα απολύτως στοιχειώδη χαρακτηριστικά τους.

Καλύπτοντας περίπου 16,5 μέτρα, η εγκατάσταση του Matisse ζωντάνεψε χάρη στην αίσθηση ρέουσας κίνησης που δημιούργησε συνολικά στο δωμάτιο, αλλά και από τον ρυθμό που ενεργοποιεί η εναλλαγή των δύο χρωμάτων, με τις χάρτινες φόρμες να διαχωρίζονται και να αλληλοσυμπληρώνονται μέσα από ένα παιχνίδι σύνθεσης «αρνητικού» και «θετικού», «κενού» και «πλήρους». Έργο που κατορθώνει να κινητοποιεί συναισθήματα και αισθήσεις, η Πισίνα συγκινούσε ιδιαίτερα τον Matisse: «Πάντοτε λάτρευα τη θάλασσα», έλεγε, «και τώρα, που δεν μπορώ πλέον να κολυμπήσω, περιέβαλλα τον εαυτό μου με αυτήν».

TAGS

Χάρις Κανελλοπούλου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη