Ο παγκοσμίου φήμης Έλληνας γλύπτης Κώστας Βαρώτσος μιλά από το εργαστήριο του για τις αλλαγές που έφερε ο κορονοϊός στον τομέα της τέχνης και στη ζωή μας.
Συνέντευξη στην Ειρήνη Πιτσόλη
Ο κορονοϊός επισκέφτηκε και τη χώρα μας και έτσι η Ελλάδα μπήκε σε καραντίνα. Αρχίσαμε όλοι να ζούμε μια πρωτόγνωρη κατάσταση που μοιάζει με σκηνή από ταινία επιστημονικής φαντασίας. Οι έρημοι δρόμοι με τους λιγοστούς ανθρώπους να κυκλοφορούν με μάσκες οι περισσότεροι μοιάζουν να βγήκαν από κάποιο μυθιστόρημα. Μαζί με όλες τις επιχειρήσεις που έκλεισαν, σταμάτησαν να λειτουργούν και οι χώροι τέχνης. Γκαλερί, μουσεία, θέατρα, κινηματογράφοι κ.τ.λ. Οι καλλιτέχνες κλείστηκαν στο σπίτι ή στο εργαστήριο τους. Η πρωτόγνωρη κατάσταση που ζούμε θα έχει συνέπειες όχι μόνο στην οικονομία αλλά και στο χώρο της τέχνης. Το κίνημα #Support art workers πήρε μεγάλες διαστάσεις σε μια εποχή που η αξία της τέχνης στη ζωή μας επαναπροσδιορίστηκε.
Ο διεθνούς ακτινοβολίας γλύπτης Κώστας Βαρώτσος δεν χρειάζεται συστάσεις. Η αναγνώριση της τέχνης και η φήμη του κορυφαίου δημιουργού ξεκινούν από την Ελλάδα και φτάνουν στην Ιταλία, σε πολιτείες της Αμερικής, στην Ισπανία, την Ελβετία, την Κύπρο, την Αίγυπτο, και τη Γαλλία. Οι δημιουργίες του κοσμούν πλέον δημόσιους χώρους, μουσεία, ιδιωτικές συλλογές, αλλά και απάτητα σημεία, όπως την κορυφή των Απεννίνων Ορέων, στα 3.000 μέτρα, που είχε καταστραφεί από βόμβα στη διάρκεια του πολέμου. Φτιαγμένες από γυαλί, μέταλλο και πέτρα, με κυρίαρχο το πρώτο, γίνονται σημεία αναφοράς. Ακριβώς όπως ο εμβληματικός «Δρομέας» στην Αθήνα.
Ο πολυβραβευμένος Έλληνας γλύπτης δέχθηκε να μιλήσει για τη δύσκολη περίοδο που περνά η Ελλάδα. Στη συνέντευξη που ακολουθεί, από το εργαστήριό του, εξηγεί πώς βίωσε ο ίδιος την καραντίνα και αναλύει τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στον τομέα της τέχνης αλλά και στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
― Πώς βιώσατε εσείς την περίοδο της καραντίνας;
― Είναι διπλός ο τρόπος που την έζησα. Το ένα σκέλος, αυτό της απομόνωσης, για μένα δεν είναι κάτι καινούργιο. Η απομόνωση συμβαίνει αρκετές φορές στη ζωή μου. Βρίσκομαι πολλές φορές μόνος μου είτε για να προσδιορίσω είτε για να κατασκευάσω κάποια πράγματα. Οπότε αυτό το πράγμα δεν με πείραξε πολύ. Αυτό που με συγκλόνισε είναι οι εκατόμβες νεκρών στην Ευρώπη ― και στην Ελλάδα φυσικά οι νεκροί που είχαμε. Είναι συγκλονιστικό το πώς ένα φυσικό φαινόμενο μπορεί με εύκολο τρόπο να ισοπεδώσει έναν τόσο δυνατό πολιτισμό , όπως ο δυτικός πολιτισμός. Συνολικά ο δυτικός πολιτισμός γονάτισε. Βρέθηκε απροετοίμαστος και σαστισμένος μπροστά σε αυτό το γεγονός. Ένα άλλο γεγονός ―που δεν με ξάφνιασε, γιατί το περίμενα― αλλά με συγκλόνισε είναι ο τρόπος που αντέδρασε η ευρωπαϊκή κοινότητα και ιδιαίτερα ορισμένα κράτη απέναντι σε άλλα κράτη της κοινότητας. Μιλώ γι’ αυτή την εθνική συρρίκνωση κάποιων κρατών και την απαράδεκτη συμπεριφορά απέναντι σε άλλα κράτη. Την απουσία αλληλεγγύης. Το είχαμε ξαναζήσει αυτό σε περιόδους άλλων κρίσεων, όπως αυτή της κατάρρευσης των Lehman Brothers, και στην κρίση του 2015 εδώ, στην Ελλάδα , οπότε το περίμενα να ξανασυμβεί. Ένα άλλο στοιχείο που εξετάζω και προσδιορίζω στην περίοδο που περνάμε είναι η βίαιη μεταφορά στην εικονική πραγματικότητα. Δηλαδή, η βίαιη μεταφορά σε αυτό που λέγεται «internet» και αλλαγή του τρόπου επικοινωνίας. Το σύστημα ήταν έτοιμο τεχνικά και ξαφνικά ένα πολύ μεγάλο μέρος της επικοινωνίας των ανθρώπων μεταφέρθηκε σε έναν άλλο χώρο, εικονικό. Αυτό που είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πριν εξελίχθηκε. Εγκαταλείψαμε εντελώς τον φυσικό χώρο και μπήκαμε σε έναν εικονικό. Αυτά είναι εν πολλοίς τα στοιχεία που με απασχολούν έντονα αυτή την περίοδο της καραντίνας.
― Εσείς ετοιμάζατε κάτι, κάποια έκθεση, που αναβλήθηκε λόγω των εξελίξεων που έφερε ο κορονοϊός;
― Εγώ, στα τέλη Ιανουαρίου τελείωσα ένα πολύ μεγάλο έργο, μπροστά σε ένα κτίριο του Renzo Piano στο Τορίνο. Μπροστά στα γραφεία της μεγαλύτερης τράπεζας στην Ιταλία. Επρόκειτο να κάνουμε τα εγκαίνια. Δυστυχώς λόγω της καραντίνας δεν τα κάναμε. Επίσης ετοίμαζα μία έκθεση τον Φεβρουάριο, στο Τορίνο πάλι, η οποία επίσης αναβλήθηκε. Ακόμη, μία έκθεση στήθηκε στη Ραβένα, αλλά δεν προλάβαμε να κάνουμε εγκαίνια. Επίσης ετοίμαζα κάτι στην Αμερική το οποίο αναβλήθηκε. Όλα όσα προγραμμάτιζα κατέρρευσαν σαν ένας χάρτινος πύργος. Ευτυχώς δεν είναι η πρώτη φορά που μου συμβαίνει αυτό. Πολλές φορές έχει τύχει τα σχέδιά μου να ναυαγήσουν, έτσι ήμουν κάπως προετοιμασμένος να το αντιμετωπίσω.
― Λόγω της πανδημίας, οι γκαλερί και τα μουσεία έκλεισαν. Ποιες πιστεύετε ότι θα είναι οι συνέπειες της καραντίνας στην αγορά τέχνης και στην κοινωνία γενικότερα;
― Η υπόθεση του κορονοϊού έκανε και κάτι άλλο: έβγαλε στο προσκήνιο μεγάλες παθογένειες που υπήρχαν και αυτήν τη στιγμή διογκώνονται. Ένα μεγάλο πρόβλημα της τέχνης ήταν η έννοια της σχέσης της με την οικονομία. Με την αγορά δηλαδή. Είχε δημιουργηθεί τα περασμένα χρόνια μία διαστρέβλωση των αξιών και μία διόγκωση της έννοιας της οικονομίας στην τέχνη. Ξαφνικά η οικονομική αξία του έργου και η εμπορική του διακίνηση είχε αρχίσει να έχει μεγαλύτερη σημασία από το ίδιο το έργο. Αυτό το πράγμα αυτήν τη στιγμή κατέρρευσε διότι δεν υπάρχει πλέον η διακίνηση. Δεν υπάρχει πια αυτό που ονομάζουμε «αγορά». Έχουν μείνει όλοι με ανοικτό το στόμα και ξαφνικά αυτή η υπόθεση της αγοράς της τέχνης μοιάζει αστεία. Συνέβη και στην κρίση του 2008 αλλά το σύστημα εκείνη την εποχή προσπάθησε να ανακάμψει και να επιμείνει στη μεταφορά των αξιών από το ίδιο το έργο στην οικονομία. Αυτό είναι μια μεγάλη παθογένεια των τελευταίων ετών, η οποία προήλθε από μία βαθύτερη κρίση αξιών. Είναι μια μεγάλη ανάλυση αυτό το θέμα που δεν μπορούμε να την κάνουμε αυτήν τη στιγμή. Πάντως, η παρουσίαση και η ανάλυση όλων αυτών των παθογενειών, όπως το θέμα της αλληλεγγύης στην Ευρώπη και των μηχανισμών που χρησιμοποιεί η ευρωπαϊκή κοινότητα, ήρθε ξανά στο φως αυτή την περίοδο. Επίσης ήρθαν στο προσκήνιο η παρουσίαση των προσωπικών παθογενειών. Πολλοί άνθρωποι βρέθηκαν μόνοι τους στο σπίτι με τον ίδιο τους τον εαυτό. Έμειναν να κοιτάνε τον εαυτό τους στον καθρέφτη. Κάποιοι έχουν παραλύσει μπροστά σε αυτό το γεγονός. Ξαφνικά αναγκάστηκαν να συνδιαλλαγούν με τον ίδιο τους τον εαυτό, με τον ίδιο τους τον χώρο. Εκεί οι παθογένειες και τα προβλήματα διογκώνονται και φαίνονται πολύ έντονα. Βέβαια αυτές οι μεγάλες κρίσεις πολλές φορές γεννούν ευκαιρίες. Μία τέτοια, που προκύπτει από την κρίση που περνάμε τώρα, είναι ο επαναπροσδιορισμός προς το καλύτερο. Ελπίζω ότι θα μπορέσουμε να βελτιώσουμε τις προσωπικές μας ιστορίες, αλλά και να δούμε αλλιώς και το κοινωνικό σύνολο. Την έννοια του κράτους, την έννοια της πρόνοιας, τη σχέση του ιδιωτικού με το δημόσιο. Τώρα γίνεται πιο εμφανές ότι όλοι αυτοί οι τομείς βρίσκονταν σε τεράστια κρίση και πρέπει να γίνουν επαναπροσδιορισμοί και της λειτουργίας αυτών των δομών και των θεσμών· από την άλλη, είναι μία ευκαιρία να ξαναδούμε τα δικά μας θέματα, να προσπαθήσουμε να τα συνειδητοποιήσουμε, να τα εντοπίσουμε ―πράγμα που σε άλλες περιόδους οι ρυθμοί της ζωής δεν μας αφήνουν― και ενδεχομένως να τα διορθώσουμε.
― Πώς φαντάζεστε τον χώρο της τέχνης μετά τον κορονοϊό; Μπαίνουμε σε μια νέα εποχή; Αλλάζει το τοπίο;
― Αυτή είναι μια ερώτηση που ακούω συχνά. Οι άνθρωποι στην Ελλάδα δεν μπορούν να αντιληφθούν την έννοια της εξελικτικότητας. Εξελισσόμαστε συνεχώς. Αλλάζουμε συνεχώς. Αλλαγές συμβαίνουν πάντα στην κοινωνία. Υπάρχουν βέβαια γεγονότα και καταστάσεις που επιταχύνουν αυτές τις αλλαγές. Όπως, π.χ., η μετάθεση όλων των λειτουργιών της κοινωνίας στο διαδίκτυο. Αυτή η μετάθεση έγινε βίαια αυτή την περίοδο. Γίνονται μεγάλες αλλαγές τέτοιου είδους. Όμως πολλές φορές στην Ελλάδα δεν μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε τις αλλαγές αυτές και την αξία τους μέσα στην κοινωνία εύκολα. Διότι έχουμε μια βυζαντινή κουλτούρα η οποία έχει ένα πρόβλημα με την έννοια της εξελικτικότητας. Οι εξελίξεις γίνονται έπειτα από βίαια γεγονότα.
― Την περίοδο της καραντίνας πολλές γκαλερί και μουσεία παρουσιάζουν ηλεκτρονικά τις εκθέσεις τους. Πώς πιστεύετε ότι βοηθάει αυτό τον κόσμο της τέχνης αλλά και το κοινό;
― Όταν βλέπουμε ένα κομπιούτερ ή μία τηλεόραση, νομίζουμε ότι έχει τρεις διαστάσεις. Ύψος, φάρδος και βάθος. Ενώ στην πραγματικότητα ο υπολογιστής και η τηλεόραση έχουν δύο διαστάσεις. Έχουν ύψος και πλάτος. Το βάθος είναι εικονικό. Οπότε η μεταφορά του πραγματικού χώρου, των πολλαπλών διαστάσεων σε έναν χώρο δύο διαστάσεων θεωρώ ότι είναι μειωτική. Δεν είναι δυνατόν όταν βρίσκεσαι μέσα στο θέατρο και ακούς μία ορχήστρα ή βλέπεις μία παράσταση να έχεις την ίδια αντίληψη με αυτή που έχεις όταν τη βλέπεις από ένα τηλέφωνο. Δεν μπορείς να δεις ένα γλυπτό σε όλες του τις διαστάσεις από ένα βίντεο. Είναι μια μεγάλη συζήτηση που είχε αρχίσει από την εποχή του Βάλτερ Μπένγιαμιν, της αναπαράστασης της πραγματικότητας όταν γεννήθηκε η φωτογραφία. Τότε γίνονταν μεγάλες συζητήσεις για το αν η φωτογραφία μπορούσε να αναπαραστήσει την πραγματικότητα ή να αναπαραστήσει την τέχνη. Αυτήν τη στιγμή γίνεται η ίδια συζήτηση. Μπορεί η τέχνη να περάσει σε αυτή τη νέα διάσταση μέσω internet; Βεβαίως μπορεί να περάσει, αλλά δεν θα είναι το ίδιο, όπως είναι όταν βρίσκεσαι δίπλα σε ένα έργο και νιώθεις την ενέργειά του, το βλέπεις στον χώρο του και στις πραγματικές του διαστάσεις. Είναι διαφορετικό να βλέπεις το «Δρομέα» μέσα στην πόλη και διαφορετικό να τον βλέπεις στην τηλεόραση.
― Θεωρείτε ότι αυτή την περίοδο μπορεί να επαναπροσδιοριστεί η αξία της τέχνης στη ζωή μας;
― Βεβαίως. καταλαβαίνουμε σήμερα μέσα σε αυτήν τη μοναξιά που βρισκόμαστε ―γιατί εκτός των άλλων πρόκειται για μία στιγμή μοναξιάς― ότι διογκώνεται η σημασία της. Διογκώνεται η παρηγορητική της σημασία. Μας δίνει κουράγιο σε πολλά επίπεδα. Όμως ακούω πολύ συχνά να λέγεται «Πού είναι οι καλλιτέχνες; Γιατί δεν μιλάνε; Γιατί δεν παίρνουν θέση;». Οι καλλιτέχνες δεν είμαστε πολιτικοί. Οι καλλιτέχνες ψάχνουμε το ανέφικτο. Η πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Η τέχνη ψάχνει το ανέφικτο. Κυνηγάμε το αδύνατο μια ζωή. Αυτό που μας ξεφεύγει. Δεν μπορούμε να περιμένουμε από την τέχνη να αλλάξει τον κόσμο. Δεν το έκανε ποτέ. Όμως, η τέχνη μπόρεσε να προσδιορίσει και να ορίσει τεράστιες αξίες και δομές του ίδιου του πολιτισμού. Μέσα από την τέχνη διαβάζουμε τον πολιτισμό. Ωστόσο, τώρα πρέπει να μείνει σιωπηλή, να παρακολουθεί τα γεγονότα. Είναι συγκλονιστικά αυτά τα γεγονότα που ζούμε. Είναι συγκλονιστικές οι αλλαγές. Πρέπει να ωριμάσουν λίγο για να μπορέσουμε να τις αποκωδικοποιήσουμε.
― Μπορεί αυτή η περίοδος να γίνει πηγή έμπνευσης για τον καλλιτέχνη;
― Εγώ θα μιλήσω για μένα. Οι καλλιτέχνες δεν είναι ίδιοι ευτυχώς. Ο καθένας έχει διαφορετική μεθοδολογία και άλλο τρόπο προσέγγισης της δημιουργικότητάς του. Στη δική μου περίπτωση, η απομόνωση και η ησυχία είναι πολύ βασικά στοιχεία της δουλειάς μου. Όμως, το να μιλήσει κανείς για τα γεγονότα που ζούμε αυτήν τη στιγμή είναι πρόωρη προσέγγιση. Γιατί τώρα βρισκόμαστε μέσα στην τραγωδία, βρισκόμαστε μέσα στον πόλεμο. Φίλοι μας έχουν αρρωστήσει. Άλλοι φίλοι μας έχουν πεθάνει. Δεν είναι δυνατόν να πάρει ένας ζωγράφος το πινέλο και να φτιάξει έναν πίνακα. Ή να πάρει κάποιος την κιθάρα και να γράψει ένα τραγούδι. Η τέχνη δεν είναι ρεπορτάζ. Αυτή η τραγική συγκυρία που ζούμε χρειάζεται χρόνο. Χρειάζεται να κατασταλάξει μέσα μας, να κατανοήσουμε το ύψος και το βάθος της, έχοντας πάρει πια απόσταση όταν θα έχει περάσει χρόνος . Και τότε ίσως μπορέσουμε να εκφράσουμε τα πράγματα που ζούμε μέσα από ένα έργο. Όλα αυτά τα πράγματα που συμβαίνουν τώρα είναι πράγματα πολύ δυνατά και μας έχουν ταράξει και συγκλονίσει. Έτσι είναι βέβαιο πως θα μας επηρεάσουν τα επόμενα χρόνια στην παραγωγή των έργων μας. Η τέχνη δεν είναι τίποτα άλλο από μία «φωτογραφία» της πραγματικότητας. Είναι ένα «μασάζ» του αντιληπτικού μας συστήματος. Τα έργα τέχνης βοηθούν να μπορέσουμε να καταλάβουμε την πραγματικότητα πιο έντονα και πιο δυνατά.
TAGS
