Συνεργείο του δήμου του Ρότερνταμ καθαρίζει το άγαλμα του Piet Hein, ναυάρχου της Χρυσής Εποχής της Ολλανδίας. Οι διαδηλωτές είχαν γράψει «δολοφόνος» και «κλέφτης» κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων με αφορμή τη δολοφονία του George Floyd © AP Photo/Peter Dejong Είναι βέβαιο πως οι βανδαλισμοί και οι αποκαθηλώσεις των αγαλμάτων που συμβαίνουν τον τελευταίο μήνα τόσο στην Αμερική όσο και στην Ευρώπη έχουν τρομερό ενδιαφέρον. Οι πράξεις αυτές αποδεικνύουν, αν μη τι άλλο, τη σημαντική θέση των αγαλμάτων στον αστικό ιστό, καθώς επιβεβαιώνεται πως δεν είναι απλά αισθητικά αντικείμενα, αλλά δυναμικά στοιχεία που διαμορφώνουν τη συλλογική μας μνήμη. Στην Ευρώπη η αρχή έγινε με την αποκαθήλωση του αγάλματος του Edward Colston στο Μπρίστολ και από τότε έχουν ακολουθήσει πολλά ακόμη, όπως εκείνο του του βασιλιά Λεοπόλδου Β΄ στην Αμβέρσα και του Robert Milligan στο Λονδίνο. Και ενώ το κίνημα Black Lives Matter είναι ο καταλύτης αυτών των ενεργειών, φαίνεται πως η ανάγκη για αναθεώρηση σημαντικών προσωπικοτήτων της ευρωπαϊκής ιστορίας, όπως και ο τρόπος που θα εντάσσονται στη συλλογική μνήμη, είχε αρχίσει να δημιουργείται παλαιότερα.
Μια όχι και τόσο Χρυσή Εποχή
Στις πόλεις που γλυπτά τους έχουν δεχτεί επιθέσεις, έρχεται να προστεθεί και το Ρότερνταμ. Ομάδα ακτιβιστών έγραψε με μπογιά «κλέφτης» και «δολοφόνος» στο άγαλμα του Piet Hein, εθνικού ήρωα της Ολλανδίας που συνδέεται με την Εταιρεία των Δυτικών Ινδιών. Επίσης, η ίδια ομάδα επιτέθηκε με μπογιές στο Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Witte de With, το οποίο φέρει το όνομα αντιναυάρχου του 17ου αιώνα με σημαντικό ρόλο στο εμπόριο σκλάβων (που τυχαίνει το όνομά του να μεταφράζεται και ως Λευκότερος του Λευκού). Αυτές οι επιθέσεις δεν θα λέγαμε πως έρχονται να ξαφνιάσουν. Σε άρθρο στους New York Times το 2019, με τίτλο «A Dutch Golden Age? That’s Only Half the Story», διαβάζαμε πως τα τελευταία χρόνια στην Ολλανδία ο χώρος των μουσείων είχε αρχίσει να αναθεωρεί τις γενικές κατευθύνσεις σχετικά με τη χρήση ονομάτων αλλά και όρων, όπως Χρυσή Εποχή, που ωραιοποιούν το αποικιοκρατικό παρελθόν της αποκρύπτοντας τις πρακτικές δουλείας. Και σύμφωνα με το ίδιο άρθρο, το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Witte de With είχε δήξει ήδη την πρόθεση του να αλλάξει όνομα, χωρίς όμως να το έχει κάνει μέχρι σήμερα.
Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Witte de With στο Ρότερνταμ, που σημαίνει «λευκότερος του λευκού» και αναφέρεται στο όνομα εμπόρου σκλάβων του 17ου αιώνα
Πως να φερθείτε στο γλυπτό σας
Την ίδια στιγμή, στη Βρετανία έχουν προκληθεί αντιδράσεις με μια σειρά tweets της Madeline Odent (επιμελήτριας στα Royston and District Museum και Hertfordshire Art Gallery), η οποία, με αφορμή την καθαίρεση του αγάλματος του Edward Colston, πρότεινε τρόπους πρόκλησης ζημιάς στα γλυπτά. Για παράδειγμα, έγραψε: «Από τη σκοπιά του συντηρητή τέχνης, είναι μια χαρά να πετάει κανείς μπογιές στα μνημεία ρατσιστών που προκάλεσαν γενοκτονίες! Η μπογιά καθαρίζεται εύκολα. Θα ήταν κρίμα όμως αν κάποιος πετούσε κάποια συγκεκριμένα οικιακά είδη που θα μπορούσαν να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη ζημιά στον χαλκό».
Σύμφωνα με την Art Newspaper, παρά τις αντιδράσεις, αρκετοί άνθρωποι του χώρου των μουσείων υποστήριξαν την Odent. Έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον όμως το σχόλιο του διευθυντή του Arts Council England, Darren Henley, ο οποίος, μιλώντας για το θέμα, είπε: «Οι δημόσιοι χώροι και τα μουσεία μας χρειάζονται να αλλάξουν εάν θέλουμε να εκφράσουμε σωστά τις ιστορίες και τις εμπειρίες όλων των ανθρώπων». Ειδικά για την περίπτωση του αγάλματος του Edward Colston, η επιθυμία για καθαίρεσή του είχε ήδη εκφραστεί από το 2016. Μάλιστα, σε άρθρο του στην Art Newspaper το 2017, ο καλλιτέχνης Hew Locke είχε προτείνει ως λύση για το συγκεκριμένο άγαλμα, μεταξύ άλλων, όχι την αφαίρεση του αλλά τη δημιουργική παρέμβαση επί αυτού.
Βανδαλισμένο άγαλμα του δημοσιογράφου Indro Montanelli στο Μιλάνο, όπου οι διαδηλωτές έγραψαν «ρατσιστής» και «βιαστής», αφού ο ίδιος ο θρυλικός ρεπόρτερ είχε παραδεχθεί ότι συνήψε σχέσεις με 12χρονο κορίτσι από την Αιθιοπία κατά τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής στη χώρα © AP Photo/Antonio Calanni
Η ανάγκη αλλαγής, λοιπόν, του τρόπου διαχείρισης της συλλογικής μνήμης φαίνεται να προϋπήρχε στις περισσότερες των περιπτώσεων. Και ενώ η βίαιη επέμβαση, ανεξάρτητα με το αν είναι σωστή ή όχι, θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι πολλές φορές αποτέλεσμα της αδράνειας ή της καθυστέρησης των φορέων να ανταποκριθούν. Η κίνηση του δημάρχου του Λονδίνου, Sadiq Khan, να ανακοινώσει μελέτη αναθεώρησης όλων των αγαλμάτων της πόλης με σκοπό να δει ποια πρέπει να αντικατασταθούν, είναι ένα παράδειγμα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια δημιουργική προσέγγιση.
TAGS
