Μια έκθεση διπλά επίκαιρη ως προς το θέμα της, στην παρούσα συνθήκη της «καραντίνας» όπου το διαδίκτυο γίνεται το κυρίως «παράθυρο» στον κόσμο και ένας βασικός τρόπος επικοινωνίας με το «έξω».

Aπό την δεκαετία του ογδόντα και του ενενήντα, το πρόθεμα «μετά» (post) προσδιορίζει όλο και περισσότερο την σύγχρονη συνθήκη: μετά-μέσα (post-media), μετά-αλήθεια και άλλοι όροι που υποδηλώνουν ένα «μετά», ένα πέρασμα σε μία άλλη εποχή και αισθητική. Η ομαδική έκθεση (συμμετέχουν δεκατρείς καλλιτέχνες και πέντε καλλιτεχνικές ομάδες) «Ιmagine you wake up and there is no internet», που επιμελούνται η Κατερίνα Γκουτζιούλη και ο καλλιτέχνης Voltnoi Brege, θέτει αλλά αφήνει μετέωρο το ερώτημα του πώς θα ήταν μία πιθανή μετα-ιντερνετική συνθήκη. Το ερώτημα είναι ρητορικό: λειτουργεί ως αφορμή για να διαφανούν – κριτικά και όχι απαραίτητα επικριτικά – προβληματισμοί όπως η ψηφιακή εξάρτηση, το διαδίκτυο ως πεδίο αδιαφανών μηχανισμών και εξουσίας, ως πολιτική και κοινωνική χειραγώγηση αλλά και καινούριοι τρόποι πρόσληψης της αναπαράσταση.

No Más / No More, Towards a Weaponised WWW Infrastructure. Courtesy the artists

Στην παρούσα συνθήκη της «καραντίνας» όπου το διαδίκτυο γίνεται το κυρίως «παράθυρο» στον κόσμο και ένας βασικός τρόπος επικοινωνίας με το «έξω», η έκθεση μοιάζει διπλά επίκαιρη ως προς το θέμα της. Δεν είναι όμως μία έκθεση φτιαγμένη για το διαδίκτυο (internet art) και η παρουσίασή των έργων στον σχετικό ιστότοπο ( https://no-internet.org/) δεν υποκαθιστά την φυσική παρουσία των πολυμεσικών έργων στον εκθεσιακό χώρο του Ρομάντσου ούτε δημιουργεί τις σχέσεις θέασης ανάμεσα στο έργο και τον θεατή που ξετυλίγει η ίδια η περιδιάβαση στον εκθεσιακό χώρο. Από την άλλη, αυτός ο ιντερνετικός τρόπος θέασης ως ο μόνος εφικτός προς το παρόν, κάνει ακόμα πιο γλαφυρή την απόσταση από την πραγματικότητα: την ανθρώπινη επαφή (το φιλί και οι αισθήσεις που προκαλεί) ως ψηφιακή σύνδεση, αλλά και την διαρκή συνδεσιμότητα, θίγει για παράδειγμα, η εγκατάσταση της καλλιτεχνικής ομάδας Εxonemo από την Ιαπωνία.

Το δίπολο πραγματικότητα και κατασκευή επανέρχεται στα περισσότερα έργα όχι ως δυστοπία αλλά διαπίστωση. Στην εποχή του web 2.0 δηλαδή στην νέα γενιά του παγκόσμιου ιστού που κυριαρχείται από τα κοινωνικά δίκτυα (και ενώ βρισκόμαστε στην προετοιμασία του επόμενου σταδίου) η διαμεσολάβηση γίνεται τόσο οριακή ώστε να ταυτίζεται τελικά με την ίδια την πραγματικότητα εξαλείφοντας ενίοτε την αντιπαλότητα. Πρόκειται για την μετα-αλήθεια και τον κόσμο των memes (δηλαδή μίας συμπεριφοράς ή ιδέας που ξεκινά από κάτι πραγματικό αλλά εξαπλώνεται μέσα από τον παγκόσμιο ιστό και αλλάζει περιεχόμενο) και που συχνά χτίζεται μέσα από ψευδείς ειδήσεις. Αυτή την συνθήκη περιγράφει το φίλμ/ έργο του βρετανικού studio Superflux.

Στην έκθεση διακρίνει κανείς μία συνειδητά αμήχανη στάση απέναντι στον ψηφιακό κόσμο. Κατανοεί επίσης  την τεχνολογία ως την επιθυμία του ανθρώπου να ελέγξει και να εξατομικεύσει περιβάλλον του που εντέλει όμως ρυθμίζεται σε μεγάλο βαθμό από τους αλγορίθμους των δικτύων. Ο ίδιος ο τίτλος είναι διφορούμενος καθώς το «ξύπνημα» μπορεί να εκληφθεί τόσο ως αφύπνιση και έξοδος από αυτήν ασυνείδητη «ομηρία» όσο και ως την θλιβερή συνειδητοποίηση μίας πιθανής απώλειας (του διαδικτύου).

Molly Soda, Error 5003, film still. Courtesy of the Artist.

Διακριτή και επανερχόμενη στην έκθεση είναι η σχέση ύλης και άυλου, όπως για παράδειγμα στα έργα της Μαρίνας Γιώτη όπου ένας χάρτινος τάπητας που βγαίνει από μία μηχανή φαξ καταγράφει τα μηνύματα που καταφθάνουν από μία περιοχή που βιώνει την διακοπή της ψηφιακής επικοινωνίας (βλέπουμε την σχέση αναλογικής και ψηφιακής τεχνολογίας αλλά και τα τυπωμένα μηνύματα ως υλική ένδειξη της ψηφιακής εξάρτησης) , τις ανάγλυφες επιφάνειες του Αλέξανδρου Τζάννη που εν μέρει προσομοιώνουν την μαύρη οθόνη του κινητού τηλεφώνου ή την οπτικοακουστική εγκατάσταση του Αντώνη Καλαγκάτση στην οποία μία τεχνητή οντότητα που μοιάζει με την εικόνα της φωτιάς, εννοείται ως μία μεταγραφή του εαυτού μας σε ψηφιακά ίχνη. Την υλική υπόσταση του ψηφιακού κόσμου φανερώνει και ο Μάνος Σακλάς στις φωτογραφικές του εκτυπώσεις που απεικονίζουν το εσωτερικό των κτιριακών εγκαταστάσεων εταιρειών Κέντρων Δεδομένων. Η υλικότητα προσγειώνει την αφηρημένη, πλανώμενη ψηφιακή πραγματικότητα στην ιδιότητα ενός «εμπορεύματος» που κατασκευάζεται και κυκλοφορεί στο πλαίσιο ενός οικονομικού συστήματος.

Το διαδίκτυο αν και κυρίαρχο δεν είναι όμως το μοναδικό θέμα της έκθεσης η οποία επεκτείνεται και στην ευρύτερη σχέση ανθρώπου και τεχνολογίας. Ενδεικτική είναι η ηχητική βίντεο εγκατάσταση των γερμανών !Mediengruppe Bitnik και του γάλλου μουσικού Low Jack όπου ο ήχος εκφράζει τα συναισθήματα που δημιουργεί η χρήση των τεχνολογικά ευφυών οικιακών συσκευών, τεχνολογικά. Το πώς ο ψηφιακός κόσμος δημιουργεί νέες «γλωσσικούς» κώδικες πραγματεύεται το Diagramm του Γιώργου Μωραϊτη, ένα έργο που απεικονίζει την μουσική σημειογραφία ως ένα προγραμματισμένο σύστημα που κωδικοποιείται και αποκωδικοποείται ως ρυθμικοί παλμοί πληροφοριών. Αν και αρκετά διανοητικό, το έργο μπορεί να ιδωθεί ως έναν υπαινιγμό για μία διαφορετική κατανόηση της γλώσσας και της έκφρασης.

!Mediengruppe Bitnik and Low Jack, Alexiety, installation view, panke.gallery Berlin, 2018. Photo: Otto Felber, Berlin.

Ιδωμένη ως σύνολο, η έκθεση αποπνέει μία αίσθηση της ενδεχομενικότητας και ενός κόσμου ρευστού με αλληλοσυσχετισμούς δυνάμεων που άλλοτε αποκρύπτονται και άλλοτε φανερώνονται.

Η πολύπλερη αντιμετώπιση του ψηφιακού κόσμου είναι, ως προς την θεματικό χειρισμό, ένα από τα προσόντα της έκθεσης όπως επίσης και ο πολυμεσικός χαρακτήρας των έργων που συνδυάζουν γνώση των ψηφιακών μέσων με φωτογραφία, φιλμ, βίντεο, και οπτικοακουστικά μέσα

Η πολυμεσική αυτή χρήση απορρέει από μία ιδιαίτερη ανάπτυξη της θεωρίας των μέσων τις τελευταίες δεκαετίες: στις αρχές του 21^ου αιώνα ο Νicolas Bourriaud στο βιβλίο του Μεταπαραγωγή αναφέρεται στην παγκοσμοποιημένη κουλτούρα ως μία χρήσιμη εργαλειοθήκη και έναν αφηγηματικό χώρο ενώ το 2009 μιλά για μία alter modernite (τριέναλε της Τέητ) στην οποία ο συνδυσμός στυλ, τεχνικών, μέσων και αφηγήσεων χαρακτηρίζει μία τέχνη που αμφισβητεί και επιτρέπει το πέρασμα από μία κουλτούρα της κατανάλωσης σε μία κουλτούρα της δραστηριότητας.

Ο θεωρητικός Peter Weibel κάνει λόγο για την τέχνη της post-media (μετά-μέσων) στην οποία οι εξελίξεις στην ψηφιακή τεχνολογία επηρεάζουν της τεχνικές και διαδικασίες που χρησιμοποιεί η τέχνη, τόσο ώστε η δημιουργία να ακολουθεί τους κανόνες των λογισμικών.

Ειδικότερος ως προς την ψηφιακή πραγματικότητα, ο Lev Manovich μετά το βιβλίο του η Γλώσσα των Μέσων υποστηρίζει την ανάγκη μίας post-digital αισθητικής που θα υπερβεί την ταξινόμηση ή την περιγραφή των έργων τέχνης με γνώμονα το μέσον που χρησιμοποιούν. Η αισθητική αυτή περιλαμβάνει μία αντίληψη, έναν τρόπο πρόσληψης που προέρχεται από το λογισμισμό της ψηφιακής τεχνολογίας. Σύμφωνα με αυτή η αναφορά στο μέσο δεν έχει νόημα. Σημασία έχει, μεταξύ άλλων, το πώς οργανώνονται τα δεδομένα και πώς δομούν την εμπειρία του χρήστη/θεατή.

Filipe Vilas-Boas, (dot) gov. Courtesy of the Artist.

Πράγματι, η εστίαση στο μέσον μοιάζει σήμερα παρωχημένη. Με αυτή την έννοια το να σταθεί κανείς στον πολυμεσικό χαρακτήρα της έκθεσης παρότι εντυπωσιακός τεχνικά, είναι κοινοτοπία. Αν όμως τα «νέα μέσα», η ψηφιακή εμπειρία, αν ο κόσμος του διαδικτύου, η οργάνωση της πληροφορίας που σε έναν βαθμό διαμορφώνει και την ίδια την πληροφορία, αν δηλαδή οι κώδικες της ψηφιακής πραγματικότητας επιδρούν στον τρόπο πρόσληψης του κόσμου, τότε είναι εύλογο να αναρωτηθεί κανείς ποιές αντίστοιχες αλλαγές επιφέρει στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε ένα έργο τέχνης, ή και στον τρόπο που οι καλλιτέχνες οργανώνουν μία σύνθεση; Πόσο ενεργητικοί ή παθητικοί δέκτες μίας εικόνας είμαστε; Αν, ο ψηφιακός κόσμος είναι μία διεπαφή με τον πραγματικό κόσμο τότε τί σημαίνει αυτό για την τέχνη και τον συσχετισμό της με την πραγματικότητα; Τα ζητήματα αυτά που έχουν ήδη μελετηθεί από την Μεσολογία του Régis Debray στα τέλη της δεκαετίας του εβδομήντα (το πώς δηλαδή οι τεχνικές διεμεσολάβησης επιδρούν στον τρόπο σκέψης) τίθενται σήμερα με νέα επίταση και σε άλλο πλαίσιο. Τί είδους εμπειρία προσφέρει το διαδίκτυο και οι ψηφιακές τεχνολογίες γενικότερα και, αντίστοιχα η τέχνη αυτής της εποχής; Tί είδους πραγματικότητα και τί είδους αισθητική παράγεται;

Η έκθεση στο Ρομάντσο μπορεί να λειτουργήσει ως έρεισμα για τέτοιου τύπου ερωτήματα. Η θέασή της απαιτεί χρόνο αλλά σε όσους καταφέρει να κρατήσει την προσοχή, είναι πιθανό ότι θα προσφέρει μία αντανάκλαση του καθενός ως θεατή της τέχνης και ως καταναλωτή εικόνων.

https://no-internet.org/ (Με την υποστήριξη του Οργανισμού Πολιτισμού και Ανάπτυξης ΝΕΟΝ και του Bios-Ρομάντσο).

Συμμετέχοντες καλλιτέχνες:  Μαρίνα Γιώτη, Βαγγέλης Δεληγιώργης, Αντώνης Καλαγκάτσης, Γιώργος Μωραΐτης, Μάνος Σακλάς, Αλέξανδρος Τζάννης, !Mediengruppe Bitnik & Low Jack, Aram Bartholl, Jono Boyle, Heath Bunting & Kayle Brandon, Exonemo, No Más / No More, Molly Soda, Superflux, Technopolitics, Filipe Vilas-Boas.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη