H διημερίδα “Η καλλιτεχνική εργασία στην Ελλάδα: καθεστώς, πολιτικές, προοπτικές” στην οποία συμμετείχαν θεωρητικοί και εκπρόσωποι καλλιτεχνικών σωματείων από ποικίλους καλλιτεχνικούς κλάδους άνοιξε έναν πολύ ενδιαφέρον διάλογο γύρω από καίρια ζητήματα που αφορούν στην εργασία και στην παραγωγή του καλλιτεχνικού έργου.

Συζητήθηκε το εργασιακό καθεστώς μέσα από τη συλλογικότητα των σωματείων συλλόγων και, οι άλλων συναφών δομών που υπάρχουν για την προστασία των εργαζομένων. Παρουσιάστηκαν έρευνες ως περιπτώσεις μελέτης ώστε να γίνουν συγκρίσεις και να αντληθούν συμπεράσματα.

Εκπαίδευση

Παρότι δεν ήταν ξεχωριστή θεματική, η εκπαίδευση και η αναγνώριση πτυχίων των καλλιτεχνών προέκυψε στο πλαίσιο της συζήτησης για το εργασιακό καθεστώς, αφού κάποια από τα προβλήματα που εμφανίζονται στον επαγγελματία καλλιτέχνη δημιουργούνται ήδη από την κατάσταση που επικρατεί στην εκπαίδευση. Οι σχολές στις  οποίες οι καλλιτέχνες εκπαιδεύονται είναι αδιαβάθμητες και σίγουρα όχι αντίστοιχες ενός πανεπιστημιακού πτυχίου. Εδώ υπάρχει ο διαχωρισμός θεωρητικών και πρακτικών σπουδών με τα πανεπιστήμια να επικεντρώνονται στο πρώτο. (Εξαίρεση αποτελούν κάποιες ανώτατες σχολές κυρίως στα εικαστικά. Χαρακτηριστικὀ παράδειγμα η Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών που είναι Πανεπιστήμιο και μάλιστα αυτόνομο, δηλαδή δεν αποτελεί κατεύθυνση ενός τμήματος τεχνών ενός Πανεπιστημίου). Αυτή η αδιαβάθμητη κατάσταση παραμένει την στιγμή που τα ΤΕΙ έχουν γίνει ανώτατα ιδρύματα.

Ο απόφοιτος της αδιαβάθμητης σχολής πιθανόν βρίσκεται σε μειονεκτική θέση ως αιτών μεταπτυχιακών σπουδών σε σχολή του εξωτερικού. Οι ανώτερες για τις τέχνες σχολές στην Ελλάδα υπάγονται στο ΥΠΠΟΑ ενώ τα πανεπιστήμια στο υπουργείο Παιδείας παρότι και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για εκπαίδευση.

Ιδιαίτερα προβληματικό είναι το πεδίο του χορού αφού, όπως ακούστηκε από τις εκπροσώπους του Σωματείου Καθηγητών Χορών και του Σωματείου Εργαζομένων στο Χώρο του Χορού (ΣΕΧΩΧΟ), είναι ο μόνος κλάδος που δεν υπάρχει ως τμήμα σε ανώτατο ίδρυμα – από το 2013 το πτυχίο ανώτερης σχολής χορού κατατάσσεται στην «μετά το Λύκειο Εκπαίδευση» που είναι αντίστοιχη με τα ΙΕΚ. Η ιεράρχηση αυτή σημαίνει χαμηλότερη αμειβόμενη εργασία και μικρότερη δυνατότητα απορρόφησης στο δημόσιο (λόγω μοριοδότησης).

Τον μερικό επαγγελματικό αποκλεισμό κυρίως από δημόσιους οργανισμούς (εξαιρείται η ΕΡΤ) λόγω αδιαβάθμητου πτυχίου επεσήμανε και η εκπρόσωπος της Ένωσης Κινηματογραφιστών Βορείου Ελλάδος (ΕΚΒΕ).

Ελλιπή ή ανύπαρκτη εκπαίδευση αντιμετωπίζουν διάφοροι κλάδοι: εκπρόσωπος του Ελληνικού Κέντρου Κουκλοθεάτρου καθώς και του Συλλόγου Μουσικών Ιωαννίνων «Η Αλληλοβοήθεια» μίλησαν για την απουσία επίσημης εκπαίδευσης αλλά και για την απουσία κωδικών και εργασιακών δικαιωμάτων για όσους καλλιτέχνες της δημοτικής μουσικής θέλουν να διδάξουν. Ανάμεσα στα κενά της εκπαίδευσης επισημάνθηκε και η απουσία ανεξάρτητης σχολής Κινηματογράφου.

Το πρόβλημα στην εκπαίδευση έχει πολλές προεκτάσεις: από μία πλευρά, η πλήρης απουσία σπουδών πάνω σε ένα επάγγελμα δεν διασφαλίζει τυπικά, και κάποιες φορές ουσιαστικά , την ποιότητα καθώς χωρίς την πιστοποίηση ενός πτυχίου, ο καθένας μπορεί να δηλώσει μία ικανότητα που δεν διαθέτει. Από την άλλη, μεγαλύτερης ηλικίας καλλιτέχνες στη γενιά των οποίων η τέχνη δεν υπήρξε αντικείμενο ανώτερης εκπαίδευσης αλλά που έχουν αποδεδειγμένο έργο στο χώρο, πρέπει να έχουν το δικαίωμα στην εργασία. Εδώ ακριβώς η παρέμβαση του σωματείου και ο έλεγχος του επαγγέλματος από τους ανθρώπους που γνωρίζουν τον κλάδο είναι σημαντικός.

Άδεια άσκησης επαγγέλματος

Σε αντίθεση με άλλους επαγγελματίες, οι περισσότεροι καλλιτέχνες δεν χρειάζεται να έχουν άδεια άσκησης επαγγέλματος καθώς τα κριτήρια της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι ρευστά. Όμως σε κάποια καλλιτεχνικά επαγγέλματα, όπως στην περίπτωση των τεχνικών στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, η άδεια άσκησης επαγγέλματος είναι χρήσιμη, διότι, όπως επισήμανε ο εκπρόσωπος της Ένωσης Τεχνικών Ελληνικού Κινηματογράφου & Τηλεόρασης – Οπτικοακουστικός Τομέας (ΕΤΕΚΤΟΤ) εξασφαλίζει την ποιότητα της εργασίας.  Από την άλλη, όπως σημείωσε ο εκπρόσωπος του Συλλόγου Μουσικών Βορείου Ελλάδος (ΣΜΒΕ), το ζήτημα αυτορυθμίζεται, διότι αν ένας μουσικός, για παράδειγμα, δεν μπορεί να παίξει, δε θα μπορεί να βρει και εργασία άρα και να εξασκήσει το επάγγελμά του.

Η άδεια άσκησης επαγγέλματος έχει και την λογική ότι ελέγχει την απορρύθμιση της αγοράς και την υπερπροσφορά. Με αυτή την έννοια, θα μπορούσε να είναι ωφέλιμη. Μπορεί όμως να είναι και προβληματική στον βαθμό που αποκλείει κάποιους από το επάγγελμα – εδώ τίθεται το ζήτημα  με τί κριτήρια το κάνει, αν είναι μέσα στην λογική του κλειστού επαγγέλματος. Τίθεται λοιπόν και η πρόκληση ανεύρεσης άλλων, καινούριων τρόπων ρύθμισης της αγοράς εργασίας.

Σε κάθε περίπτωση το ποιός αποφασίζει για τα κριτήρια χορήγησης άδειας άσκησης επαγγέλματος είναι ένα μεγάλο ζήτημα. Συνολικά, στην διημερίδα εκφράστηκε η γνώμη ότι πρέπει να μην δίνεται από «πάνω προς το κάτω», δηλαδή από την κεντρική πολιτική, αλλά ούτε και οριζόντια για όλα τα επαγγέλματα καθώς καθένα έχει τις δικές του προϋποθέσεις. Η διημερίδα κατέληξε ότι τα κριτήρια πρέπει να  ορίζονται από τις ομοσπονδίες, τα σωματεία, τις ενώσεις μέσα από ένα γενικό πλαίσιο που ορίζει το Υπουργείο Πολιτισμού και σε συνεργασία με αυτό .Αυτό πρέπει να ισχύει, σύμφωνα με την εκπρόσωπο της Ένωσης Λυρικών Πρωταγωνιστών Ελλάδας (ΕΛΠΑ) και για τον κώδικα δεοντολογίας.

Συλλογικές συμβάσεις

Ένα επίσης σημαντικό ζήτημα που τέθηκε είναι η απουσία συλλογικών συμβάσεων, δηλαδή συμβάσεων που γίνονται από μία ένωση εργαζομένων με τον εργοδότη, φαινόμενο που αποδόθηκε στην φιλελεύθερη πολιτική. Το ελεύθερο επάγγελμα με το οποίο ασχολούνται οι περισσότεροι καλλιτέχνες φαίνεται να είναι πιο επισφαλές: σύμφωνα με τον εκπρόσωπο της Ομοσπονδίας Θεάματος Ακροάματος, oι συλλογικές συμβάσεις υπάρχουν σε δημόσιους οργανισμούς αλλά όχι στο ελεύθερο επάγγελμα.

Τέλος, επιμέρους προβλήματα που αντιμετωπίζουν κάποια κλάδοι είναι ενδεικτικά της ευρύτητας των ζητημάτων που αφορούν στα καλλιτεχνικά επαγγέλματα. Αναφέρουμε ενδεικτικά την επισήμανση του εκπροσώπου του Σωματείου Τεχνικών Απασχολούμενων σε Ζωντανές Οπτικοακουστικές Εκδηλώσεις (ΣΤΑΖΟΕ). Στον τομέα αυτό δεν υπάρχει κατοχύρωση  επαγγελματικού περιγράμματος και το κυριότερο, εκκρεμεί κωδικός ασφάλισης την στιγμή που οι τεχνικοί του χώρου δουλεύουν πολλές ώρες με ηλεκτρικά φορτία και βαριά μηχανήματα, συχνά υπό δυσμενείς καιρικές συνθήκες.

Οι συλλογικότητες μπορούν, εφόσον λειτουργούν αμερόληπτα, να προστατεύσουν τα δικαιώματα των εργαζομένων, το κύρος του κλάδου και να μεριμνούν για την μελετημένη οριοθέτηση του επαγγέλματος που εκπροσωπούν, να αγωνίζονται δηλαδἠ για μία δημιουργική παραγωγικότητα. Αυτό γίνεται ήδη σε πολλές περιπτώσεις. Αν και τα κρίσιμα ζητήματα διαφοροποιούνται ανάλογα με τον κλάδο, ένα γενικό πλαίσιο θα μπορούσε να εκφραστεί μέσα από μια παν-συλλογική ενέργεια που με την δυναμική του μεγαλύτερου συνόλου θα μπορούσε ίσως να επιτύχει τους στόχους των καλλιτεχνών πιο αποτελεσματικά.

TAGS

Αλεξάνδρα Κοροξενίδη

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη