Ποιος ήταν ο Κριστιάν Ζερβός;

Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τ. 247 των Νέων της Τέχνης (15 Νοεμβρίου 2019)

Το πολυαναμενόμενο αφιέρωμα σε έναν μεγάλο αγνοημένο της τέχνης φέρνει στην Αθήνα έργα των Πικάσο, Μιρό, Καλντέρ, Καντίσκι, Τζιακομέτι

Εκδότης και τεχνοκριτικός των Cahiers d’ Art, ενός από τα πιο επιδραστικά περιοδικά τέχνης. Συλλέκτης χάρη στη φιλία του με τους μεγαλύτερους καλλιτέχνες της εποχής του. Γάλλος από επιλογή, χωρίς ποτέ να ξεχάσει την Ελλάδα – άλλωστε υπήρξε πρωτεργάτης της περίφημης κρουαζιέρας στο Αιγαίο στο πλαίσιο του Διεθνούς Συνεδρίου Μοντέρνας Αρχιτεκτονικής CIAM 4. Ο Κριστιάν Ζερβός θα έχει από τον Δεκέμβριο την τιμητική του στο Μουσείο Μπενάκη.

«Δεν θα έλεγα ότι είναι άγνωστος εκτός Ελλάδας», μας αναφέρει η Πολύνα Κοσμαδάκη, συνεπιμελήτρια της έκθεσης μαζί με τον ιδρυτικό διευθυντή του Musée Zervos, Christian Derouet, και τον απερχόμενο διευθυντή της Γαλλικής Σχολής Αθηνών, Alexandre Farnoux. «Άλλωστε, οι 33 τόμοι του catalogue raisonné του Πικάσο στη Γαλλία αποκαλούνται Les Zervos. Απλώς δεν είναι γνωστό το εύρος και η σπουδαιότητα της δουλειάς του. Ξέρουμε όλοι το περιοδικό Minotaure του Τεριάντ και των σουρεαλιστών, αλλά δεν γνωρίζουμε ότι βασίζεται στο εκδοτικό μοντέλο των Cahiers d’ Art. Το έργο του Τεριάντ δεν θα υπήρχε αν δεν υπήρχε ο Ζερβός».

Εξώφυλλο των Cahiers d’ Art με μακέτα του Μιρό (1940). Παραχώρηση των εκδόσεων Cahiers d’ Art

Ποια ήταν, λοιπόν, η διαδρομή του; Γεννήθηκε στο Αργοστόλι το 1889 αλλά μεγάλωσε στην Αλεξάνδρεια και κατόπιν στη Μασσαλία. Σπούδασε Φιλοσοφία στη Σορβόννη και η διδακτορική του διατριβή αφορούσε στον Βυζαντινό λόγιο και πανεπιστήμονα Μιχαήλ Ψελλό. Εκείνη την εποχή συνάντησε τον θεωρητικό αρχιτέκτονα Jean Badovici και τον εκδότη βιβλίων τέχνης Albert Morancé και στην πορεία από αρθρογράφος θα γινόταν διευθυντής στην έκδοση τέχνης Les arts de la maison και θα συνομιλούσε με καλλιτέχνες όπως ο Πικάσο, ο Ματίς και ο Γαλάνης. Χρειάστηκαν τρία χρόνια εμπειρίας για να τολμήσει να βγάλει τα Cahiers d’ Art. Το πρώτο τεύχος κυκλοφόρησε το 1926, όταν ήταν 37 ετών. Την ίδια χρονιά ίδρυσε τον ομώνυμο εκδοτικό οίκο και το 1934 την γκαλερί που υπάρχει ακόμη στο Παρίσι.

Με εξαίρεση την περίοδο 1941-1944, το περιοδικό εκδιδόταν αδιαλείπτως μέχρι το 1960. Ο Ζερβός λειτουργούσε όχι μόνο ως εκδότης και διευθυντής έκδοσης, αλλά και ως μακετίστας, αρχισυντάκτης και συντάκτης ύλης σε ένα έντυπο με χαρακτηριστικό και σταθερό στίγμα. Η έκδοση ξεχώριζε για τη γραφιστική της και τη ρηξικέλευθη χρήση της εικόνας. Και όσο για τις φωτογραφικές παραγωγές της; Ας πούμε μόνο ότι η Dora Maar ανέλαβε να απαθανατίσει τα στάδια δημιουργίας της Γκερνίκα στο ατελιέ του Πικάσο. Στις σελίδες του έβρισκε κανείς άρθρα για τη σύγχρονη τέχνη, την αρχαιολογία, την εθνολογία, την αρχιτεκτονική, το θέατρο, το σινεμά, τη φωτογραφία, την ποίηση. Όπως μας αναφέρει η Κοσμαδάκη: «Συχνά έγραφε ο ίδιος επί παντός επιστητού και έχει κατηγορηθεί για αυτό. Προσπαθούσε να αποδείξει ότι πρέπει να ερευνήσουμε τις πηγές γιατί αυτές τροφοδοτούν τη σύγχρονη δημιουργία. Μελετούσε με το ίδιο πάθος τη σύγχρονη τέχνη αλλά και προϊστορικούς πολιτισμούς, χωρίς να κάνει διαχωρισμούς ανάμεσα σε Ανατολή και Δύση. Η ματιά του ήταν ευρεία και η ανάγνωση της αρχαιότητας δημιουργική· γι’ αυτό και δώσαμε τον τίτλο Αρχαϊκή στροφή στην έκθεση. Το όραμά του ήταν να πάει μπροστά η τέχνη και η κοινωνία της εποχής του. Αν μπορούσαν οι καλλιτέχνες να υπερβούν τα αδιέξοδα της εποχής τους, τότε θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και οι υπόλοιποι».

Fernand Léger, Νεκρή φύση με αράχνη, 1938, Musée Zervos, Vézelay © ADAGP, PARIS / ΟΣΔΕΕΤΕ 2019

Τα δυνατά «χαρτιά» της έκθεσης
Περί τα 70 έργα έρχονται στην Αθήνα από το Musée Zervos. Δημιουργίες των Μιρό, Καλντέρ, Καντίσκι, Τζιακομέτι, Πικάσο που αφήνουν για πρώτη φορά όλες μαζί το Vézelay. Ανάμεσά τους τα προσχέδια της Γκερνίκα, οι ασπρόμαυροι πίνακες του Καντίνσκι από τη δεκαετία του ’30 και μία Σύνθεση (1934) του Νίκου Χατζηκυριάκου-Γκίκα που γλίτωσε από την πυρκαγιά στο σπίτι του στην Υδρα. Παρουσιάζονται, επίσης, μακέτες εξώφυλλων των Cahiers d’ Art διά χειρός Ματίς και Μιρό, ένα δοκίμιο για κατάλογο σχεδίων του Πικάσο με την ιδιόχειρη έγκριση του Ισπανού μετρ και μέρος της αλληλογραφίας του δραστήριου εκδότη με καλλιτέχνες και με προσωπικότητες, όπως ο Αντρέ Μπρετόν.

Άγνωστες πτυχές από τη σχέση του με την Ελλάδα αναδεικνύουν οι φωτογραφίες του Νικόλαου Τομπάζη και του Émile Seraf (για βιβλία αρχαιολογικού περιεχομένου) και η αλληλογραφία του με τον Σεφέρη, τον Χατζηκυριάκο-Γκίκα, τον Τόμπρο, τον Σκλάβο. Μάλιστα, στο φωτογραφικό υλικό που θα παρατεθεί, ανακαλύπτουμε ότι ήταν από τους πρώτους επισκέπτες των Νέων Μορφών της Τζούλιας Δημακοπούλου.

Christian Zervos & Cahiers d’Αrt. H αρχαϊκή στροφή / Μουσείο Μπενάκη, Πειραιώς 138, 12 Δεκεμβρίου 2019 – 1 Μαρτίου 2020

Μαριλένα Αστραπέλλου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη