Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο τ. 246 των Νέων της Τέχνης (15 Σεπτεμβρίου 2019) 

Στο πλαίσιο των εορτασμών διεθνώς για τα 100 χρόνια από την ίδρυση του Bauhaus με σειρά εκθέσεων, εκδηλώσεων και με αποκορύφωμα τα εγκαίνια του Μουσείου του Bauhaus στο Dessau στις 8 Σεπτεμβρίου του 2019, φοβάμαι ότι ξεχνάμε πως η σχολή πήρε την απόφαση να κλείσει το 1933 κατόπιν έντονων πιέσεων από το ναζιστικό καθεστώς που τη θεωρούσε άντρο κομμουνιστικής διανόησης. Κι όμως, μπορούμε να βρούμε πολλές αναλογίες με τη σημερινή πραγματικότητα του λαϊκισμού και της ακροδεξιάς ρητορικής. Επιτρέψτε μου να σταθώ σε τρεις περιπτώσεις που απασχόλησαν την εικαστική κοινότητα πρόσφατα και θεωρώ ότι συνιστούν παραδείγματα αντίστασης στον αυταρχισμό, τη μισαλλοδοξία και το σκοταδισμό.

Η Λίστα με τους 34.361 καταγεγραμμένους θανάτους αιτούντων ασύλου, προσφύγων και μεταναστών που έχασαν τη ζωή τους στα σύνορα της Ευρώπης από το 1993 έως σήμερα με βάση την καταγραφή που ξεκίνησε το δίκτυο UNITED for Intercultural Action στις 5 Μαΐου 2018. Άποψη της εγκατάστασης της Banu Cennetoğlu στην Great George Street στο πλαίσιο της Μπιενάλε του Λίβερπουλ 2018

Στις 23 Μαΐου του 2018, ο καλλιτεχνικός διευθυντής της Kunsthalle Wien, Nicolaus Schafhausen, ανακοίνωσε ότι πρόκειται να παραιτηθεί πολύ πριν από τη λήξη της θητείας του. Αιτία υπήρξε η επικράτηση της ακροδεξιάς κυβέρνησης στην Αυστρία και οι αλλαγές που προωθεί σε επίπεδο πολιτισμού και παιδείας. Παρότι ο χώρος εξακολουθεί να επιχορηγείται από την τοπική αυτοδιοίκηση, στο τιμόνι της οποίας παραμένουν οι σοσιαλδημοκράτες, ο Schafhausen πιστεύει ότι μπορεί μεν να μην επηρεάζεται άμεσα, προβλέπει όμως επιπτώσεις μακροπρόθεσμα που εφορμούν και καταλήγουν στο ρόλο που καλείται να παίξει ένα πολιτιστικό ίδρυμα στην κοινωνία. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, η Kunsthalle σημείωσε σημαντική αύξηση στην επισκεψιμότητα (70.000-90.000 επισκέπτες ανά έκθεση), όμως ο ίδιος αντιμετώπισε συχνά την κατηγορία ότι το πρόγραμμα απευθυνόταν σε λίγους και ειδικούς. «Ποτέ άλλοτε δεν είχα δει τη λέξη Γερμανός ως συνοδευτικό του ονόματός μου», αναφέρει ο ίδιος και καταλήγει πως η παραίτηση ήταν μια απόφαση που του υπαγόρευε η προσωπική ηθική του.

Η Λίστα με τους 34.361 καταγεγραμμένους θανάτους αιτούντων ασύλου, προσφύγων και μεταναστών, μετά τον βανδαλισμό της

Από το 2006 έως σήμερα, η Banu Cennetoglu από την Τουρκία καταγράφει στο The List τα ονόματα των προσφύγων και των μεταναστών που πέθαναν αναζητώντας άσυλο κι ένα καλύτερο αύριο στην Ευρώπη. Στη χώρα μας, η συγκεκριμένη δουλειά παρουσιάστηκε το 2007 στην 1η Μπιενάλε της Αθήνας. Τότε αριθμούσε 8.855 νεκρούς. Το 2018 είχε φτάσει στους 34.361. Πέρσι η καλλιτέχνις προσκλήθηκε να συμμετέχει στην Μπιενάλε του Liverpool και το έργο τυπώθηκε ως δίμετρο billboard σε κεντρικό δρόμο της πόλης. Στην Αγγλία του Brexit και της ξενοφοβίας, το έργο βεβηλώθηκε όχι μία, αλλά δύο φορές, οδηγώντας την Cennetoglu και τους επιμελητές στην απόφαση να μην το επανατοποθετήσουν, αλλά να το αφήσουν ως δείγμα της συστηματικής βίας που ασκείται απέναντι σε αυτούς τους ανθρώπους, ακόμα και μετά θάνατον.

Στη Βραζιλία, πάλι, το 2017 εγκαινιάστηκε τo Queermuseu, μια έκθεση-χαρτογρἀφηση της τέχνης της χώρας μέσα από μια queer οπτική. Το αφιέρωμα παρουσιάστηκε στο Santander Cultural Centre στο Porto Alegre, μία πόλη με ευκατάστατους κατοίκους, μικρή διείσδυση πολυπολιτισμικών κοινοτήτων και εκτός του εικαστικού χάρτη. Ο επιμελητής της Gaudencio Fidelis κατηγορήθηκε από ακροδεξιούς διαδηλωτές και βαθιά συντηρητικούς κύκλους ότι προάγει και προωθεί την παιδοφιλία και την κτηνοβασία. Του απαγγέλθηκαν κατηγορίες και η έκθεση κατέβηκε. Το γεγονός πήρε τεράστιες διαστάσεις στη χώρα και 1.000 επαγγελματίες της τέχνης υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή ενάντια στη λογοκρισία. Ο επιμελητής μαζί με ακτιβιστές από την LGBTQI+ κοινότητα ανέλαβαν να βρουν χρήματα μέσω crowdfunding ώστε η έκθεση να παρουσιαστεί σε κάποια άλλη πόλη της Βραζιλίας. Συγκεντρώθηκαν 250.000 δολάρια, πολύ περισσότερα από το στόχο των 97.000 που είχε τεθεί, αλλά ο δήμαρχος του Ρίο, Marcelo Crivella, δεν δέχτηκε να φιλοξενήσει κάποιος δημοτικός χώρος την έκθεση, η οποία παρουσιάστηκε, με ουρές επισκεπτών, στην ιδιωτική Σχολή Εικαστικών του Parque Lage. Ο Fidelis σχολίασε πως τα εγκαίνια ήταν «μια γιορτή δημοκρατίας και αντίστασης στον ανερχόμενο φονταμενταλισμό και φασισμό».

Άποψη από τα εγκαίνια της έκθεσης Queermuseu: Cartographies of difference in Brazilian art στο Parque Lage, Ρίο ντε Τζανέιρο © Tomaz Silva/Agência Brasil

Είναι προφανές ότι η ελευθερία του λόγου και της έκφρασης ενοχλούσε και εξακολουθεί να ενοχλεί την εξουσία. Οι τρεις παραπάνω περιπτώσεις συνιστούν προσωπικές, ιδεολογικές και επιμελητικές στάσεις και κελεύσματα για να πάρει η εικαστική κοινότητα σαφή θέση απέναντι σε επικίνδυνα φαινόμενα αυταρχισμού και δημαγωγίας.

TAGS

Βασίλης Ντούπας

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη