Η τέχνη της γαλήνης

Ως αντίδοτο στην ανησυχία της «έκτακτης συνθήκης» που απλώνεται, αναζητούμε ζωγραφικές εικόνες και ιδέες που αγγίζουν ό,τι μας γαληνεύει στον κόσμο της καθημερινότητας και της φαντασίας.

Η οικειότητα των εσωτερικών χώρων

Pierre Bonnard, Le Café, 1915, Tate

Ο Pierre Bonnard απεικονίζει το 1915 τη σύζυγό του Marthe να πίνει καφέ, έχοντας δίπλα της τον σκύλο τους. Ο καλλιτέχνης πραγματεύεται το θέμα της τραπεζαρίας σε πολλά από τα έργα του, με σκοπό να αναδείξει την οικιακή ρουτίνα και την ηρεμία των εσωτερικών χώρων. Εδώ, ζωντανά χρώματα επενδύουν τα σημεία εστίασης του βλέμματος ―κόκκινο στο τραπέζι, κίτρινο και μπλε για τα ενδύματα των γυναικών―, ενώ το τραπέζι «απλώνεται» διαγώνια μπροστά, τοποθετώντας το βλέμμα του θεατή απέναντι από τη γυναίκα και προσκαλώντας τον να εισέλθει στο στιγμιότυπο του πίνακα.

Edouard Vuillard, Au Lit (Στο κρεβάτι), 1891, Musée d’Orsay

Ο ύπνος αποτελεί ένα από τα αγαπημένα θέματα των Συμβολιστών, μεταφέροντας την εικόνα του σώματος φωλιασμένου άνετα στο κρεβάτι και τη δυνατότητα του μυαλού στη βύθιση του ονείρου και της απώλειας του συνειδητού. Ο Vuillard περιορίζει το βάθος των αντικειμένων και της μορφής και διατηρεί τα χρώματα στην παλέτα του γκρι, της ώχρας και του καφέ, καλύπτοντας με αυτά μεγάλες επιφάνειες· κατ’ αυτό τον τρόπο δημιουργεί ένα περιβάλλον ουδετερότητας και ησυχίας, υπογραμμίζοντας παράλληλα τη ζωγραφική αναφορά του στην ιαπωνική τέχνη.

Αναφορά στο συναίσθημα

Gustav Klimt, Τhe Kiss (Lovers), 1907/08, Österreichische Galerie Upper Belvedere

Με αλληγορική διάθεση, ο Gustav Klimt δηλώνει ότι η αγάπη βρίσκεται στο επίκεντρο της ανθρώπινης ύπαρξης, απεικονίζοντας τις εναγκαλιζόμενες φιγούρες του Φιλιού σε μία στιγμή τρυφερότητας, έκστασης και συναισθηματικής παράδοσης που αποκτά μυθική διάσταση. Στο απόγειο της «χρυσής περιόδου» του και στο πλαίσιο του Συμβολισμού και της Art Nouveau, o ζωγράφος συνενώνει σχεδόν αδιαχώριστα τις μορφές κάτω από ενδύματα που διαμορφώνονται με πληθωρικά σχέδια και διακοσμούνται με πολύτιμα φύλλα χρυσού ― μία τεχνική που χρησιμοποιεί και στο φόντο του έργου, με έμπνευση από τα βυζαντινά μωσαϊκά που συνάντησε στα ταξίδια του στη Βενετία και τη Ραβέννα.

Η εντύπωση της φύσης

Claude Monet, Water Lilies, 1914-26, ΜοΜΑ

«Ίσως το οφείλω στα λουλούδια το ότι έγινα ζωγράφος», ανέφερε ο Claude Monet, κι αυτό υποδεικνύει και η σειρά έργων με Νούφαρα της λίμνης από τον κήπο του σπιτιού του στο Giverny, στη βορειοδυτική Γαλλία, κατά τις τελευταίες δεκαετίες της ζωής του. Επικεντρώνοντας στην επιφάνεια της λίμνης, μεταφέρει στο έργο την απεικόνιση της εντύπωσης της στιγμής, με τα νούφαρα να επιπλέουν στο νερό ανάμεσα στις αντανακλάσεις του φωτός και τις σκιές των φυλλωμάτων. Μία ζωγραφική προέκταση του νερού, της χλωρίδας και του ουρανού, που ο Monet αιχμαλώτισε με τη γνώριμη θαλερή ιμπρεσιονιστική γραφή του, στο όριο της αφαίρεσης, μεταξύ πραγματικότητας και ανάμνησης.

Στον κόσμο του ονείρου

Henri Rousseau, The Dream, 1910, MoMA

Παρότι δεν ταξίδεψε ποτέ έξω από τη Γαλλία, ο Henri Rousseau ολοκλήρωσε περισσότερους από 25 πίνακες όπου απεικονίζονται σκηνές ζούγκλας, με πηγή έμπνευσης τις επισκέψεις του στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας του Παρισιού και βοτανικούς κήπους, και τις αναγνώσεις δημοφιλών λογοτεχνικών έργων. Στην εξωτική αναπαράσταση του Ονείρου, η ναΐφ ζωγραφική προσέγγιση του αυτοδίδακτου Rousseau επιτρέπει να συνυπάρχουν το εσωτερικό με το εξωτερικό, η κλασικιστική απεικόνιση της κεκλιμένης γυναικείας μορφής με μία μοντέρνα σύνθεση, που περικλείει μέσα της πρωτοκυβιστικά ζωγραφικά στοιχεία και την απόκοσμη εικονοποιία του σουρεαλισμού.

René Magritte, The White Page, 1967

«Τα ορατά πράγματα πάντα κρύβουν άλλα ορατά πράγματα», σημείωνε ο Βέλγος Rene Magritte. Με τα αντικείμενα και την απεικόνισή τους να λειτουργούν ως τροφή για ένα «παιχνίδι» μεταξύ ρεαλιστικής αναπαράστασης, ονειρικής διάστασης και ψευδαίσθησης, ο ίδιος αναζητούσε την ποιητικότητα της ζωγραφικής, ενεργοποιώντας μία λεπτή διαδικασία ανατροπής όλων των υποθέσεων. Στη Λευκή σελίδα του 1967, ένας κίτρινος κύκλος αιωρείται ανάμεσα στα φυλλώματα ενός δέντρου, που μοιάζει τόσο με πανσέληνο όσο και με ώριμο φρούτο. Η ησυχία της ήρεμης νύχτας υποδέχεται τη διττή ταυτότητα και λειτουργία του αντικειμένου, με την ερμηνεία του να εξαρτάται, όπως στις περισσότερες περιπτώσεις, από την οπτική και την αντίληψη του ίδιου του θεατή.

Άνοιγμα στον στοχασμό

Wassily Kandinsky, Several Circles, 1926, Guggenheim Museum

Ο Wassily Kandinsky πίστευε ότι το σχήμα του κύκλου υποδεικνύει τον δρόμο για την τέταρτη διάσταση, τοποθετώντας τον σε κυρίαρχο ρόλο σε πολλά έργα του. Το έργο Μερικοί κύκλοι αντανακλά τις αναζητήσεις του ως προς τη σχέση μεταξύ σχημάτων και χρωμάτων, καθώς και τις ψυχολογικές και πνευματικές προεκτάσεις τους, ενώ ανήκει σε αυτά που εκφράζουν την καθαρή αφαίρεση, δίχως επίκληση στον αντικειμενικό κόσμο. Οι κύκλοι, ως επιλογή βασικού σχήματος, καθώς και οι θέσεις και οι συσχετισμοί τους, όπως καθορίζονται στη σύνθεση, δημιουργούν την οπτική ενός αρμονικού σύμπαντος, τόσο δυναμικής όσο και ήρεμης φύσης.

Mark Rothko, Orange and yellow, 1956, The Albright-Knox Art Gallery, Buffalo, NY

Ο Mark Rothko θεωρούσε τα έργα του αντικείμενα περισυλλογής, επιζητώντας την πλήρη αφοσίωση του θεατή. «Μπορεί το σχέδιο να φαίνεται απλό, όμως χρειάζονται ώρες για να φτάσω στις σωστές αναλογίες και χρώματα. Όλα πρέπει να κλειδώνουν μαζί», σημείωνε ο ίδιος. Αυτή η σύνθετη αντίληψη του χρώματος και της σύνθεσης τον οδήγησε σε μνημειακές αφηρημένες απεικονίσεις, έχοντας ως όραμα τη βαθιά, συγκινησιακή και θρησκευτική σχέση με τον καμβά. Θεατής και ζωγράφος, μπροστά στο ίδιο έργο και σε διαφορετικό χρόνο, καλούνται να μοιραστούν, σχεδόν υπερβατικά, το σύνολο των συναισθημάτων τους.

Από τους πρώτους καλλιτέχνες που οικειοποιήθηκαν το νέον ως εικαστικό υλικό, απομακρύνοντάς το από τον λειτουργικό του χαρακτήρα και δίνοντάς του αισθητική διάσταση, ο Stephen Antonakos δημιούργησε, μεταξύ άλλων, και μία σειρά από εικαστικά παρεκκλήσια. Με αναφορά στη βυζαντινή τέχνη, οι εγκαταστάσεις του καλλιτέχνη μαρτυρούν τις υλικές και μορφοπλαστικές αναζητήσεις του, ενώ παράλληλα αντανακλούν το ενδιαφέρον του για τη διερεύνηση της ανθρώπινης πνευματικότητας, μέσα από μία προσέγγιση της θρησκείας σε παγκόσμια διάσταση, ως ατομική ανάγκη ανακάλυψης εσώτερων σκέψεων και συναισθημάτων.

Χάρις Κανελλοπούλου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη