© Shutterstock Της Όλινκας Μηλιαρέση-Βαρβιτσιώτη
«Η ασφάλεια είναι μια παραίσθηση υπό οποιεσδήποτε συνθήκες», είχε πει πριν μία δεκαετία η Leonora Carrington, καλλιτέχνιδα και σύντροφος του Μαξ Ερνστ, εκφράζοντας ένα βασικό πιστεύω του σουρεαλιστικού κινήματος. Για τον ποιητή Αντρέ Μπρετόν, ιδρυτή του κινήματος αυτού, αυτό ήταν το μότο και μάντρα με το οποίο ζούσε τόσο εκείνος όσο και οι υπόλοιποι Σουρεαλιστές, οι οποίοι αμφισβήτησαν τις αρχές του Διαφωτισμού και της λογικής, δίνοντας προτεραιότητα στο τυχαίο, το ανεξήγητο και το υποσυνείδητο. Ο Σουρεαλισμός εξαπλώθηκε από τις τέχνες στην ποίηση, τη μουσική, τη φωτογραφία, τη φιλοσοφία και, τα τελευταία χρόνια, μοιάζει να έχει φτάσει στην πολιτική…
Η ζωή σίγουρα δεν είναι αυτό που νομίζουμε. Συχνά έχει αναπάντεχες στροφές, οι οποίες μας προκαλούν να βγούμε από τη ζώνη ασφάλειας όπου με τόση άνεση έχει βολευτεί ο καθένας μας. Η ζωή αυτήν τη στιγμή μοιάζει με τον πίνακα της Leonora Carrington «Ulu’s Pants» (1952): οι φιγούρες αποκτούν υβριδική και τερατώδη μορφή, νέοι κόσμοι ξεπηδούν από τον ήδη υπάρχοντα, ενώ γνώριμα τοπία, πλάσματα και πράγματα μας ξαφνιάζουν απρόσμενα.
Ξαναδιαβάζοντας το μανιφέστο των Σουρεαλιστών, οφείλω να πω ότι τα πιστεύω τους αποκτούν νέο νόημα σε τέτοιους καιρούς. Οι δε πίνακές τους είναι βάλσαμο, αφού αυτό που ουσιαστικά απεικονίζουν είναι ότι τίποτα δεν είναι ασφαλές ή σίγουρο, εκκινώντας και οι ίδιοι από τις εμπειρίες του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και όσων είχαν προηγηθεί. Η καραντίνα του Covid-19, οι θάνατοι τόσων ανθρώπων, οι παράλληλες πυρκαγιές στη ζώνη του Τσερνόμπιλ και ο φόβος μέσα μας για το άγνωστο σίγουρα αποδεικνύουν ότι υπάρχουν καταστάσεις, αφηγήματα και συναισθήματα πέρα από αυτά που γνωρίζαμε μέχρι τώρα, τα οποία προβλέπεται να διαμορφώσουν από εδώ και πέρα τον τρόπο με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα.
Όσο εξελίσσεται αυτή η χωρίς προηγούμενο κατάσταση που βιώνουμε, αυτό που τελικά θα μας βοηθήσει πολύ είναι το να πάρουμε απόφαση ότι απλώς δεν γίνεται να έχουν όλα κάποιο νόημα, διότι η τάξη δεν είναι η μόνη δύναμη στο σύμπαν, αλλά συνυπάρχει με το χάος και το τυχαίο. Σκεπτόμενη μία άλλη μεγάλη ζωγράφο του Σουρεαλισμού, τη Φρίντα Κάλο, και το πώς ο εγκλεισμός της, λόγω του ατυχήματος που είχε, δεν εμπόδισε τη δημιουργικότητά της, κατανοώ πλέον ότι ο περιορισμός σε έναν συγκεκριμένο χώρο δεν μπορεί να καταπιέσει τη δημιουργική δύναμη που κρύβεται μέσα μας. Εμείς αποφασίζουμε πώς θα ζήσουμε και οι επιλογές που κάνουμε έχουν να κάνουν περισσότερο με το τι γίνεται μέσα μας παρά έξω μας.
© Shutterstock
Του Δημήτρη Αθηνάκη
Σε ένα ―κατά τα άλλα, επαγγελματικό― email που έστειλα τις προάλλες, είχα κλείσει το μήνυμα με την εξής αναφορά: «Παρακαλώ, να ανταποκριθούμε έως την Πέμπτη, διότι τις επόμενες ημέρες θα προσπαθούμε να στερεώσουμε τη σούβλα μεταξύ βιβλιοθήκης και εταζέρας».
Είναι αλήθεια πια· τα λεκτικά σχήματα που χρησιμοποιούμε κατά τον εγκλεισμό εξαιτίας του κορονοϊού παίρνουν νέες διαστάσεις. Προσπαθούμε να αντιμετωπίσουμε τη νέα αυτή πραγματικότητα σαρκάζοντάς τη· αποδυόμαστε σε αγώνα δρόμου ώστε, με κάποιον μαγικό τρόπο, οι τέσσερις τοίχοι να πάνε λίγο πιο πίσω από τη θέση τους, να μας δώσουν λίγο περισσότερο «αέρα» ― μπας και χωρέσει η σούβλα δηλαδή. Εξάλλου, τώρα πια τα σπίτια μας έχουν γίνει καφέ, μπαρ, εστιατόρια, σινεμά, θέατρα, γκαλερί, βιβλιοπωλεία· οι βεράντες είναι οι νέες μας αυλές.
Ναι, ο σουρεαλισμός είναι ο νέος ―έστω προσωρινός― ρεαλισμός, τώρα που η πραγματική πραγματικότητα έχει ιούς, εγκλεισμούς και θάνατο, πολύ θάνατο. Άλλωστε, πόσο «ρεαλιστικό» είναι το ενδεχόμενο κάποιος να έφαγε πριν από πέντε μήνες παγκολίνο και νυχτερίδα στη μία άκρη του κόσμου και να είμαστε εμείς σήμερα έγκλειστοι στην άλλη; Πόσο ρεαλιστικό είναι το γεγονός ότι ζήτησα μία ημέρα άδεια για να «κάτσω λίγο σπίτι»; Πόσο ρεαλιστικό είναι να βάζεις τα ψώνια από το σούπερ μάρκετ στην μπανιέρα, να καθαρίζεις το μπουκάλι του αντισηπτικού με αντισηπτικό και να συμπεριφέρεσαι στα πορτοκάλια σαν να είναι αυγά Φαμπερζέ που πρέπει να καθαριστούν; Πόσο ρεαλιστικό είναι να σε ρωτάει ένας άγνωστος που σε πλησιάζει «τι μπορώ να κάνω για σας;» κι εσύ να απαντάς «λίγο πιο ’κεί»;
Κι όμως, όλα αυτά είναι ρεαλιστικά, διότι πολύ απλά συμβαίνουν, ακόμη κι αν αυτό γίνεται εκτάκτως. Είμαστε όλοι σουρεαλιστές, επειδή έχει διαταραχθεί ο ρεαλισμός· επειδή κινδυνεύουμε να ξεχάσουμε κι αυτά που ξέραμε. Ο σουρεαλισμός είναι διαφυγή, διότι κρύβει χιούμορ, έστω κι αν υποθάλπει μια ―μικρή προσώρας― απελπισία.
Όπως και να ’χει, στήσουμε-δεν στήσουμε τη σούβλα στο σαλόνι (η οποία σίγουρα θα χρειαστεί να καθαριστεί περί τις 12 φορές με χλωρίνη, σε σημείο το αρνάκι να ζητήσει αναπνευστήρα), αυτό που μοιάζει σωτήριο είναι να εξακολουθήσουμε να σαρκάζουμε εαυτούς, να ειρωνευόμαστε την πραγματικότητα ― ακόμη και τον ίδιο τον θάνατο. Ο φόβος γι’ αυτόν, εξάλλου, μας έφερε εδώ.
Καλή ανάσταση σε ό,τι αξίζει να αναστηθεί.
(Και μία συμβουλή: αν η μία πλευρά της σούβλας στηριχθεί όντως στη βιβλιοθήκη, φροντίστε να μην είναι κοντά σε βιβλίο σουρεαλιστή· θα τον στενοχωρήσετε που φάνηκε τόσο ανέμπνευστος μπροστά σας.)
TAGS
