Ο περιορισμός ως καταλύτης της δημιουργίας (4): Yayoi Kusama

Θεωρείται η πιο δημοφιλής καλλιτέχνιδα στον κόσμο, με το περιοδικό Time να της δίνει το 2016 μία θέση στη λίστα με τους 100 πιο επιδραστικούς ανθρώπους του πλανήτη. Τα έργα της ασκούν τόσο μεγάλη επιρροή στο κοινό, ώστε τα εισιτήρια των εκθέσεών της εξαντλούνται μέσα σε λίγες ώρες.

Η εγκατάσταση της Kusama με τίτλο «With All My Love for the Tulips, I Pray Forever» στο Marciano Art Foundation, στο Los Angeles, πέρυσι © AP Photo/Jae C. Hong

Καμβάδες, σχέδια, γλυπτά και εγκαταστάσεις της, που καταλαμβάνονται από επαναλαμβανόμενα πουά, ανοίγουν το βλέμμα σε έναν κόσμο που ξεπερνά υλικά και πνευματικά όρια, με διάθεση να απλωθεί στο άπειρο. Μία ορμητική τάση για ελευθερία, η οποία ξεκινά από έναν έμμονο εγκλεισμό του μυαλού: η Yayoi Kusama «βλέπει» αυτό τον κόσμο που μοιάζει να καλύπτεται από πολλαπλασιαζόμενες φόρμες, βιώνοντάς τον ως εικόνες παραισθήσεων, οι οποίες την ακολουθούν από τα δέκα της χρόνια και τροφοδοτούν έκτοτε την καλλιτεχνική δημιουργία.

Το δίπολο περιορισμού και ελευθερίας υπήρξε πάντοτε καίριο στην πορεία της Kusama. Ήδη από νεαρή ηλικία επιζήτησε την απελευθέρωση από την καταπιεστική δύναμη της Ιαπωνίας· συμβάσεις και προκαταλήψεις σχετικά με τη θέση της γυναίκας έρχονταν σε αντίθεση με την τέχνη της, η οποία, όπως η ίδια εξηγεί, «μάχεται στο όριο μεταξύ ζωής και θανάτου, διερευνώντας την ίδια την ύπαρξή μας, τι σημαίνει να ζεις και να πεθαίνεις».

Από την έκθεση «Infinite Obsession» στο Malba Art Museum, στο Buenos Aires, το 2013 © AP Photo/Natacha Pisarenko

Με τη μετακίνησή της στη Νέα Υόρκη τη δεκαετία του 1950, η Kusama βρήκε τον δρόμο για την χειραφέτησή της· παράλληλα, εκεί διαμόρφωσε το εμβληματικό για το έργο της μοτίβο του πλέγματος, μέσα από τη σειρά Infinity Nets. Στους πίνακες αυτούς, μικροσκοπικά σημάδια απλώνονται και «αψηφούν» την περίμετρο του τελάρου, με τα έργα να παραπέμπουν στην πληθωρική εικόνα του σύμπαντος, αλλά και σε εσωτερικές δομές, όπως ατόμων ή κυττάρων.

Με την καλλιτεχνική έκφρασή της να προσδιορίζεται εκείνη την εποχή από χαρακτηριστικά του αφηρημένου εξπρεσιονισμού και του μινιμαλισμού, η Kusama προχώρησε τις επόμενες δεκαετίες σε μία συνεχή αναζήτηση ψυχογραφικής ενδοσκόπησης και υπέρβασης των ορίων, με προκλητικές δράσεις και περφόρμανς στη σκηνή της νεοϋορκέζικης αβανγκάρντ. Παράλληλα, το έργο της έλαβε ποπ, σουρεαλιστικές και φεμινιστικές προεκτάσεις, με την επίμονη επανάληψη στιγμών και μοτίβων, όπως το φαλλικό σύμβολο, να προσδιορίζουν γλυπτικές κατασκευές και εγκαταστάσεις της.

Μπροστά από το έργο της «Love Arrives at the Earth Carrying with it a Tale of the Cosmos», στην Tate Modern, στο Λονδίνο, το 2012 © AP Photo/Kirsty Wigglesworth

Σε αυτή την περίοδο, στο 1965, ανήκει και η εγκατάσταση Mirror Room – Phalli’s Field, ένα δωμάτιο γεμάτο καθρέπτες, του οποίου το πάτωμα καλύφθηκε από μαλακά γλυπτά από λευκό ύφασμα που προσομοιάζουν με φαλλούς, ζωγραφισμένα με κόκκινες βούλες. Η χρήση του καθρέπτη έδωσε στην Kusama τη δυνατότητα να επεκτείνει την ψευδαίσθηση του απείρου στο έργο της, ένα στοιχείο που συνέχισε να εφαρμόζει έως και σε πιο πρόσφατες εγκαταστάσεις δωματίων, διαμορφώνοντας χώρους που υποδέχονται τον θεατή διαλογιστικοί και απροσμέτρητοι, οικείοι και απεριόριστοι την ίδια στιγμή.

Σε διαρκή εγρήγορση, η Kusama κατόρθωσε να κατακτήσει τη φήμη, κατηγορήθηκε όμως ταυτόχρονα για ιδιαίτερη αυτοπροβολή. Ως ενδεχόμενη άμυνα, το 1973 επέστρεψε στην Ιαπωνία, στη χώρα που τότε εκείνη δεν ήταν αναγνωρίσιμη ούτε αναγνωρισμένη. Από το 1977 έως και σήμερα, με δική της απόφαση, έχει θέσει τον εαυτό της στον περιορισμό της διαμονής της σε ψυχιατρική κλινική, διατηρώντας στην ίδια γειτονιά το εργαστήριό της, έναν χώρο στον οποίο απασχολείται επί οκτώ ώρες καθημερινά.

Επανερχόμενη στον κόσμο της τέχνης το 1989, δεν έπαψε ποτέ να συνδέει τη δουλειά της με τις «αποκαλυπτικές» παραισθήσεις της, τις στιγμές παραληρήματος που χαλιναγωγούνται μόνο μέσα από την τέχνη και τη μετατροπή του τραύματος σε δημιουργική διαδικασία. «Πάντοτε στεκόμουν στο κέντρο της εμμονής, πάνω από την ένθερμη συσσώρευση και την επανάληψη μέσα μου», σημειώνει η Kusama. «Δεν με ενοχλεί καθόλου το ότι δουλεύω στην κλινική ή οπουδήποτε με περιορισμένο χώρο. Κάθε μέρα, δημιουργώ καινούργια έργα με όλη μου τη δύναμη».

Χάρις Κανελλοπούλου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη