© AP Photo/Dita Alangkara Πολύ πριν από κάθε υποψία καραντίνας, γνωστοί καλλιτέχνες της περφόρμανς κλείνονταν στη γκαλερί για μέρες δοκιμάζοντας τόσο τα όρια της ανθρώπινης αντοχής στην απομόνωση όσο και τα σημεία επαφής ή σύγκρουσης καλλιτεχνικής πρακτικής και πραγματικότητας.
Marina Abramovic, The house with the Ocean View (2002)
© ANDREJ CUKIC/EPA-EFE/Shutterstock
Σε μία από τις πιο εμβληματικές περφόρμανς του 21ου αιώνα, η Marina Abramovic ζει για 12 μέρες στη Sean Kelly Gallery της Νέας Υόρκης, σε τρεις οικιακές μονάδες ειδικά κατασκευασμένες για το έργο. Κατά τη διάρκεια της επιτέλεσης όλες οι εκφάνσεις της καθημερινότητάς της ―από τον ύπνο μέχρι το μπάνιο και την τουαλέτα― είναι σε πλήρη θέαση. Εδώ η περφόρμανς, πέρα από δοκιμή των ορίων της ανθρώπινης αντοχής μέσω του εγκλεισμού και της αφαγίας (η καλλιτέχνις κατά τη διάρκεια του έργου νηστεύει), επιχειρεί επίσης να αναδείξει τη σημαντικότητα της καθημερινότητας αποδίδοντας ένα είδος ιερότητας στο τετριμμένο. Ταυτόχρονα ―και δεδομένης της χρονικής συγκυρίας στη Νέα Υόρκη μετά τα γεγονότα της 11ης Σεπτεμβρίου― αναδεικνύεται σε τελετουργία κάθαρσης και θεραπείας του συλλογικού τραύματος της πόλης. Η πράξη της απομόνωσης και του ασκητισμού αποκτά έτσι ένα είδος μεσσιανικού χαρακτήρα. Ο εγκλεισμός λειτουργεί ως new age θεραπεία, μορφή διαλογισμού και αποθέωσης της βραδύτητας και της αυτάρκειας, αλλά δεν παύει να διαβάζεται και ως παράπλευρο σχόλιο στην ιδρυματοποίηση της περφόρμανς.
Chris Burden, White Light/White Heat (1975)
Ο Chris Burden έχει δοκιμάσει τον εαυτό του στον εγκλεισμό ήδη πριν από τη συγκεκριμένη δράση. Προκλητικός και έτοιμος να τραβήξει κάθε εμπειρία στα άκρα προκειμένου να δοκιμάσει τις δυνατότητες της καλλιτεχνικής εμπλοκής στην πραγματικότητα, έχει κλειστεί πέντε μέρες σε ένα ερμάριο (Five Day Locker Piece, 1971) και έχει περάσει 22 μέρες στο κρεβάτι μέσα στον χώρο μιας γκαλερί (Bed piece, 1972). Στο White Light/White Heat η απομόνωσή του πραγματοποιείται σε μια πλατφόρμα, πάλι μέσα σε γκαλερί, ψηλά όμως αυτήν τη φορά, πάνω από τους θεατές, που σχεδόν δεν τον βλέπουν, αλλά γνωρίζουν ότι βρίσκεται εκεί. Ο Burden έμεινε απομονωμένος έτσι για τρεις βδομάδες, σε νηστεία και με ελάχιστη κίνηση ― συνθήκες δηλαδή ανάλογες με αυτές της Abramovic, όχι όμως με τους ίδιους σκοπούς. Δεν επιδιώκεται η υποβολή κάποιου είδους θρησκευτικού ασκητισμού ή μεσσιανισμού ούτε η αποθέωση του τετριμμένου. Ο Burden, όπως σε όλη τη δουλειά του έτσι και εδώ, μέσω του εγκλεισμού περισσότερο, ερευνά τα όρια της τέχνης φλερτάροντας ίσως και με την ιδέα πίσω από τον καφκικό hunger artist, τον κλεισμένο σε κλουβί καλλιτέχνη, ο οποίος, προκειμένου να τραβήξει το ενδιαφέρον του κοινού, προσφέρει το θέαμα της λιμοκτονίας του.
Joseph Beuys, I like America (1974)
Σε μία από τις πιο διάσημες ―και επικίνδυνες― περφόρμανς του, ο Beuys κλειδώνεται για τρεις μέρες σε μια γκαλερί της Νέας Υόρκης παρέα με ένα κογιότ. Φυσικά, εδώ ο εγκλεισμός αποκτά ένα εντελώς διαφορετικό νόημα από αυτό των Abramovic και Burden, αφού πραγματεύεται, μεταξύ άλλων, τη συμβίωση του ανθρώπου με την άγρια φύση, θέτοντας επί τάπητος το θέμα της εξημέρωσης και της συμφιλίωσης με το Άλλο, το αρχέγονο και το αδάμαστο. Την ίδια στιγμή, όμως, δεν ξεφεύγει από την προβληματική του ασκητισμού (πόσο μάλλον όταν το θεολογικό στοιχείο κυριαρχεί στη δουλειά του, αν και όχι τόσο μέσα από τη χριστιανική σκοπιά), ενώ ταυτόχρονα αποτελεί και ένα πολιτικό σχόλιο στην ψυχροπολεμική συνθήκη της εποχής και ιδιαίτερα στον ρόλο της Αμερικής στον πόλεμο του Βιετνάμ ως σύμβολο της λευκής κυριαρχίας.
Bruce Nauman, Clown Torture (1987)
Στην περίπτωση του Nauman, ο εγκλεισμός δεν έχει φυσική παρουσία, αλλά είναι πολύ πιο ανθρώπινος από τις υπόλοιπες περιπτώσεις. Πρόκειται για μια εγκατάσταση από έξι βιντεο-προβολές, όπου παρακολουθούμε έξι κλόουν απο-κλεισμένους σε απροσδιόριστους χώρους να αντιδρούν διαφορετικά στη δυσάρεστη και καταπιεστική συνθήκη. Οι εκφράσεις της ανίας, της καταπίεσης, του άγχους και της κλειστοφοβίας είναι ένα ευρύτερο πεδίο αναζήτησης της δουλειάς του Nauman, που σε αυτή την περίπτωση προσεγγίζεται μέσα από μία αίσθηση που ισορροπεί ανάμεσα στο γελοίο και το τρομακτικό. Δεν είμαστε απέναντι σε έναν ασκητή, έναν σαμάνο ή έναν ήσυχο αναχωρητή, αλλά σε ένα απροσδιόριστα καταπιεσμένο ανθρώπινο υποκείμενο που αδυνατεί να διαχειριστεί το άγχος του. Σαν να παρακολουθείς μία πολυμορφική κρίση πανικού.
TAGS
