Μια νέα, ιδιωτική απόλαυση στον δημόσιο χώρο

Επί δύο μήνες μιλάμε για αλλαγές και νέες συνθήκες, αλλά μόλις τώρα, με την άρση των περιορισμών, αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε αμυδρά περί τίνος πρόκειται. Η καθημερινότητά μας δεν θα είναι πλέον η ίδια ― αυτό, όμως, δεν είναι απαραίτητα κακό. Όπως είχε γράψει χθες, σε ακόμη ένα εξαίσιο άρθρο του ο αρχισυντάκτης του περιοδικού «Κ» της «Καθημερινής», Δημήτρης Ρηγόπουλος: «Αν είχε κάποια αξία η εμπειρία της καραντίνας ήταν ακριβώς επειδή επιτρέψαμε στους εαυτούς μας αυτές τις φευγαλέες ματιές σε μια διαφορετική εκδοχή της ζωής μας. Αν είναι να επιστρέψουμε ακριβώς εκεί όπου ήμασταν πριν από δύο μήνες, ας προετοιμαστούμε για ένα μαζικό κύμα νοσταλγίας μιας μάλλον απάνθρωπης συνθήκης που ωστόσο αποκάλυψε πόσο πολύ είχαμε παραμελήσει τις πιο ανθρώπινες πλευρές μας».

Nelson-Atkins Museum of Art, Κάνσας, ΗΠΑ © AP Photo/Charlie Riedel

Διαβάζω στον Guardian ένα ρεπορτάζ του Andrew Dickson, που χαρτογραφεί ένα τμήμα των νέων μας οριζόντων στον χώρο της τέχνης. Στέκομαι στον κερδισμένο χρόνο· στον χρόνο της ιδιωτικής, της ανενόχλητης απόλαυσης. Τώρα που οι μεγάλες συναθροίσεις σε κλειστούς ―και, πιθανότατα, ανοικτούς― χώρους μοιάζουν να αποτελούν, στην καλύτερη περίπτωση, πρόσκαιρο μέλλον και, στη χειρότερη, παρελθόν, τώρα που οι προσωπικές επαφές θα γίνονται με αποστάσεις, αντισηπτικά, φόβο και καχυποψία ―αλλά και λαχτάρα―, η σχέση μας με την τέχνη θα είναι ένα είτε μοναχικό είτε ολιγοπρόσωπο συμβάν· μία συνθήκη που θα επιτείνει την αφοσίωση, αλλά ενδεχομένως θα μειώσει την απόλαυση και την επιρροή της στην ευρύτερη κοινωνία, καθώς, όπως λέει ο David Zwirner, της ομώνυμης mega-gallery, στο ίδιο ρεπορτάζ του Guardian: «Η θέαση της τέχνης είναι πράξη κοινωνική».

Από την έκθεση «Paris 1930 – Photography of the Avant-garde» στο Chemnitz Art Collections (Kunstsammlungen), στην ανατολική Γερμανία, 4 Μαΐου 2020 © AP Photo/Jens Meyer

Είναι από εκείνες τις τραγικά αντιφατικές ιστορικές στιγμές όπου η κοινωνία θα κατορθώσει να παραμείνει ενωμένη μόνον αν τα μέλη της παραμείνουν… ξεχωριστά. Θα δημιουργηθεί περισσότερος χώρος για να απολαμβάνουμε το έργο τέχνης και τον αρχαιολογικό θησαυρό, θα έχουμε περισσότερο χρόνο ιδιωτικής απόλαυσης από τις οθόνες μας, παρότι, όπως έχουμε γράψει, είναι μία άκρως διαφορετική συνθήκη από την αδιαμεσολάβητη επαφή με το ίδιο το «αντικείμενο». Στο ρεπορτάζ του Andrew Dickson, μάλιστα, η διευθύντρια της Tate Modern, Frances Morris, αναφέρει χαρακτηριστικά για τη σχέση που έχει δημιουργηθεί μεταξύ μουσείου-γκαλερί και κοινού εν καιρώ πανδημίας: «Η πραγματική συνομιλία με πραγματικούς ανθρώπους είναι εξαιρετικά συναρπαστική. Νομίζω ότι αυτό εν μέρει συμβαίνει επειδή στο κοινό λείπει ο κοινωνικός χώρος κατά την παρουσία τους σε ένα μουσείο. Είναι κάτι που ανέκαθεν δεν κάναμε αρκούντως. Και μόλις ξανανοίξουμε, έχουμε την ευκαιρία να αναθεωρήσουμε τη στάση μας αυτή».

Metropolitan Museum of Art, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ © AP Photo/Ron Blum

Εδώ είναι ένα από τα μυστικά! Η νέα, ιδιωτική απόλαυση στον δημόσιο χώρο. Είναι, ασφαλώς, δεδομένο ότι το καλλιτεχνικό σύμπαν θα βρεθεί υπό πίεση για την επιβίωσή του. Οι καλλιτέχνες, τα μουσεία, οι γκαλερί και οι άνθρωποί τους, ακόμη ακόμη και ο καλλιτεχνικός Τύπος θα υποστούν αφρίζοντα πανδημικά κύματα, που θα πρέπει να βρεθούν τρόποι να τα αντικρούσουμε. Έχουμε, άλλωστε, αναφερθεί ξανά σε τούτη την προετοιμασία που θα έπρεπε να έχει επισυμβεί εν μέσω lockdown, όπως έχουμε γράψει και πάλι για νέες συζητήσεις που, αργά ή γρήγορα, θα τεθούν επί τάπητος. Η «επόμενη μέρα» θα είναι επώδυνη, «ειδικά για τις μικρότερες γκαλερί και, βέβαια, τους καλλιτέχνες», όπως λέει ο David Zwirner.

National Museum of Korea, Σεούλ, Ν. Κορέα, 6 Μαΐου 2020 © AP Photo/Ahn Young-joon

Την ίδια στιγμή, «υπάρχει ο φόβος ότι θα γίνουμε πιο συντηρητικοί, θα χτίσουμε τείχη γύρω μας. Δεν θα ήθελα διόλου να συμβεί αυτό. Ακόμη κι αν δεν μπορούμε να ταξιδέψουμε, δεν θα ήθελα να εγκαταλείψουμε αυτή την αίσθηση παγκόσμιας διασύνδεσης, ανταλλαγής ιδεών. Αυτήν τη στιγμή χρειαζόμαστε νοσοκομειακές κλίνες, αναπνευστήρες και μάσκες, ωστόσο η τέχνη έχει να παίξει τον δικό της ρόλο. Το οφείλει», όπως αναφέρει η αργεντινής καταγωγής, με βάση τη Νέα Υόρκη, εικαστικός Mika Rottenberg στον Guardian.

Θα μειωθούν, βέβαια, και οι αχρείαστες, οι χρονο- και ενεργοβόρες δημόσιες σχέσεις ― οι χειραψίες (διπλά κατά την περίοδο του Covid-19). Όπως, δυστυχώς, θα μειωθούν και οι ευκαιρίες για συνευρέσεις ― τα εγκαίνια απανταχού της επικρατείας, εξάλλου, ήταν πάντοτε ένας τρόπος να συναντιέται, να ενημερώνεται και να ανανεώνει τις σχέσεις της η καλλιτεχνική οικογένεια, με πηγαδάκια ή χωρίς. Τώρα θα περιοριστούμε στους απολύτως απαραίτητους, στα διαυγώς απαραίτητα, στις πιο ανθρώπινες πλευρές μας, που αναφέρει ο Δημήτρης Ρηγόπουλος.

Δημιουργείται, πλέον, σε αυτό τον νέο κόσμο που εμφανίζεται μπροστά μας, ο χώρος και ο χρόνος να μετατρέψουμε την πληροφορία σε γνώση· το ερέθισμα σε αντίδραση· την αλήθεια σε πραγματικότητα. Ανοίγεται μπροστά μας ―με όλο τον πιθανό φόβο και πάσες τις ενδεχόμενες φοβίες του κόσμου (μας), με τον ψυχικό, κοινωνικό, οικονομικό πόνο που θα επέλθει― μία μικρή χαραμάδα να χωρέσουν οι στίχοι της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ:

«Αναρωτιέμαι τι άλλους συνδυασμούς
θα εφεύρει η ζωή
ανάμεσα στο τραύμα της οριστικής εξαφάνισης
και το θαύμα της καθημερινής αθανασίας.
Χρωστάω τη σοφία μου στο φόβο∙
πέταλα, αναστεναγμούς, αποχρώσεις
τα πετάω.
Χώμα, αέρα, ρίζες κρατάω∙
να φεύγουν τα περιττά λέω
να μπω στον ουρανό τού τίποτα με ελάχιστα».

Ας αντικαταστήσουμε αυτό το τίποτα ― όχι τον ουρανό.

Δημήτρης Αθηνάκης

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη