Trevor Paglen, «From Apple To Anomaly» © Tim P. Whitby/Getty/Images for Barbican Centre Την περασμένη Τρίτη 5/5 ο αριθμός των νεκρών από τον Covid-19 ξεπέρασε τις 30.000 χιλιάδες στη Βρετανία δίνοντας στη χώρα μία θλιβερή ευρωπαϊκή πρωτιά. Το ίδιο βράδυ, έκλεισε το μετρό της Νέας Υόρκης για εξονυχιστικό καθαρισμό και απολύμανση, καθώς ο αριθμός των θυμάτων στην πολιτεία εξακολουθεί να είναι πολύ υψηλός.
Το σύστημα υγείας στην Αμερική, απότοκο της λογικής της ελεύθερης οικονομίας, δίνει προτεραιότητα σε εκείνους που είναι σε θέση να πληρώσουν για τις συγκεκριμένες υπηρεσίες.
Στη Βρετανία, το NHS, το Εθνικό Σύστημα Υγείας της χώρας, είναι μεν δωρεάν και ανοιχτό σε όλους τους πολίτες της, όμως την τελευταία δεκαετία παρατηρείται συστηματική υποχρηματοδότηση και σταδιακή υποβάθμιση των υπηρεσιών του. Οι κυβερνώντες έχουν αναθέσει το management των κέντρων υγείας και των μαιευτηρίων σε ιδιωτικές εταιρίες, ώστε το κράτος να επιβαρύνεται λιγότερο. Τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής είναι διφορούμενα τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα όσο και ως προς την ποιότητα των υπηρεσιών.
Η πανδημία ανέδειξε τη σημασία ενός κρατικού συστήματος υγείας και τις αδυναμίες των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Είναι ειρωνικό να βλέπεις σήμερα πολιτικούς, οι οποίοι σε άλλες συνθήκες τάσσονται υπέρ της ιδιωτικοποίησης των δομών υγείας, να μιλούν υπέρ του εθνικού συστήματος υγείας. Είναι βαθιά υποκριτικό να ακούς τον Μπόρις Τζόνσον να προτρέπει τους πολίτες να «χειροκροτήσουν» το σύστημα υγείας, όταν οι πολιτικές του κόμματός του το απαξίωσαν.
Η πανδημία, λοιπόν, μας καλεί να σκεφτούμε σοβαρά αν επιθυμούμε ένα κράτος πρόνοιας. Το ερώτημα έχουν θέσει στο παρελθόν πολιτικοί επιστήμονες, φιλόσοφοι, κοινωνιολόγοι, όμως τώρα μοιάζει πιο καίριο από ποτέ.
Elmgreen & Dragset, Interstage, 2006
Ο Μichael Elmgreen και o Ingar Dragset είναι δύο καλλιτέχνες γεννημένοι στη Δανία και τη Νορβηγία αντίστοιχα, όπου επικρατεί το σκανδιναβικό μοντέλο του κοινωνικού κράτους. Ασχολούνται με αμφιλεγόμενα κοινωνικοπολιτικά θέματα με μια ανατρεπτική διάθεση και χιούμορ στα όρια κυνισμού.
Το 2006 είχα επισκεφτεί την πρώτη τους έκθεση στο Λονδίνο, στη Serpentine Gallery, με τίτλο Τhe Welfare Show. Τη σκεφτόμουν έντονα τις μέρες της καραντίνας ως ένα καλό παράδειγμα έκθεσης που θέτει κοινωνικά και πολιτικά ερωτήματα, όπως μόνο η τέχνη μπορεί.
Στο The Welfare Show οι γνωστοί καλλιτέχνες είχαν στήσει μία παγερή αίθουσα αναμονής, όπως τη βιώνουμε στην καθημερινότητά μας, με το μηχάνημα που σου δίνει το μαγικό χαρτάκι προτεραιότητας, τα αδιάφορα καθίσματα και το φυτό εσωτερικού χώρου που δεν το ποτίζει κανείς. Θα μπορούσε να είναι αίθουσα αναμονής στο ΙΚΑ ή και σε ένα οποιοδήποτε ιατρικό κέντρο στην Ιταλία ή στη Γερμανία. Δεν έχει σημασία πού βρίσκεται, γιατί το συναίσθημα είναι ίδιο και η αναμονή το ίδιο βουβή.
Λίγο παραπέρα, οι καλλιτέχνες είχαν δημιουργήσει παραστατικές φιγούρες σεκιουριτάδων, που κάθονται βαριεστημένοι. Λαμβάνουν άραγε τον κατώτατο μισθό; To ίδιο αναρωτιέμαι και για τους χιλιάδες εργαζόμενους που τώρα οι κυβερνώντες αποκαλούν ήρωες.
Δεν θυμάμαι τι υπήρχε πίσω από τις πόρτες του χειρουργείου που είχαν αναπαραστήσει οι καλλιτέχνες. Θυμάμαι όμως την αίσθηση που μου είχε αφήσει η έκθεση σχετικά με την πραγματικότητα του συστήματος υγείας, που δεν έχει καμιά σχέση με την τωρινή ρητορική των πολιτικών ή τις ένθερμες αντιδράσεις υπέρ του.
Η έκθεση μετέφερε την αίσθησης μίας συνθήκης τυπικής, απρόσωπης συναλλαγής, ενός περιβάλλοντος γκρίζου και βαρετού. Αποτελούσε μία ανατρεπτική κριτική των θεσμών και των δομών εξουσίας, αλλά και μία ευκαιρία να αναλογιστούμε αν αυτό μας αρκεί ως κράτος πρόνοιας.
Με αφορμή τον φόβο που μας γέννησε η πανδημία και η συνειδητοποίηση ότι είμαστε ευάλωτοι, αναρωτιέμαι τι είμαστε σε θέση να ανταλλάξουμε γι’ αυτό το κράτος πρόνοιας. Ίσως τις ατομικές μας ελευθερίες;
Trevor Paglen, «From Apple To Anomaly» © Tim P. Whitby/Getty/Images for Barbican Centre
Η βρετανική κυβέρνηση ετοιμάζει μια εφαρμογή για το ΝHS, η οποία θα διαπιστώνει αν είμαστε φορείς του κορονοϊού ή όχι, θα μπορεί να βρίσκει ποιους ανθρώπους συναντήσαμε πρόσφατα ώστε να επικοινωνήσει μαζί τους για την παροχή ιατρικών συμβουλών ώστε να μη νοσήσουν.
Στο όνομα της υγείας και του γενικού συμφέροντος, η αρχή της ιδιωτικότητας παρακάμπτεται. Η Google και η Apple, η συνδρομή των οποίων ζητήθηκε από τη κυβέρνηση για το app, αρνήθηκαν να εμπλακούν στη συλλογή στοιχείων των πολιτών. Η συλλογή προσωπικών δεδομένων είναι πια καθεστώς. Όμως η χρήση τους, παρά τις καθησυχαστικές διαβεβαιώσεις των ισχυρών, δεν είναι καθόλου δεδομένη.
Ο Αμερικανός καλλιτέχνης Trevor Paglen κινηματογράφησε μέρος του CitizenFour, της ταινίας της Laura Poitras που αναφέρεται στη δράση του Edward Snowden, ο οποίος διοχέτευσε στον Τύπο απόρρητες πληροφορίες σχετικά με προγράμματα μαζικής παρακολούθησης.
Ο Paglen ενδιαφέρεται για το υπερτροφικό κράτος επιτήρησης και ανησυχεί για τις τράπεζες πληροφοριών και το πώς μπορούν να χρησιμοποιηθούν από τον κρατικό μηχανισμό για να παραποιήσουν καταστάσεις και να αμαυρώσουν υπολήψεις πολιτών.
Η πρόσφατη έκθεσή του στο Barbican Centre με τίτλο From Apple to anomaly ήταν μια εγκατάσταση με 30.000 φωτογραφίες από το ImageNet, μία από τις πιο γνωστές τράπεζες εικόνων που χρησιμοποιείται και στα δίκτυα τεχνητής νοημοσύνης.
Trevor Paglen, «From Apple To Anomaly» © Tim P. Whitby/Getty/Images for Barbican Centre
Ο καλλιτέχνης παρουσίασε μη διφορούμενες εικόνες, όπως π.χ. τη φωτογραφία μιας φράουλας, δίπλα σε εξαιρετικά αμφισβητήσιμες εικόνες, όπως το πορτρέτο ενός εγκληματία. Τι είναι αυτό που κάνει έναν εγκληματία αναγνωρίσιμο σε ένα software τεχνητής νοημοσύνης;
Οι κίνδυνοι που ενέχουν η ανάγνωση των δεδομένων και η κατάλυση πολλών δημοκρατικών αρχών αποτελεί μείζον θέμα για τον καλλιτέχνη και πρέπει να μας απασχολήσει ιδιαίτερα στη μετα-κορονοϊο εποχή. Κάποιοι καλλιτέχνες με κοινωνικά αντανακλαστικά διευρύνουν το οπτικό μας πεδίο χωρίς να μας πατρονάρουν και να μας νουθετούν. Ως υπεύθυνοι πολίτες πρέπει τώρα να πάρουμε θέση.
TAGS
