Της Όλινκας Μηλιαρέση-Βαρβιτσιώτη

Η τέχνη είναι οι άνθρωποί της. Εάν σταματήσουν να υπάρχουν αυτοί, θα σταματήσει να υπάρχει και η τέχνη. Μια ζωή χωρίς τέχνη την φαντάζομαι αφόρητη, πεζή, ανέμπνευστη.

Παρακολουθώ τις τελευταίες μέρες στα social media το κίνημα #SupportArtWorkers να διαμαρτύρεται έντονα μετά το διάγγελμα του πρωθυπουργού στις 2 Μαΐου. Αναρτήθηκαν χειρόγραφες επιστολές, μαύρες φωτογραφίες προφίλ στο Facebook και μακροσκελή μηνύματα. Ακολούθησε, έπειτα από πυρετώδη εργασία, η εξαγγελία δράσεων στήριξης του πολιτισμού από την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Έχοντας πληγεί με πρωτοφανή δριμύτητα από την πανδημία, ο χώρος του πολιτισμού σίγουρα χρειάζεται μέτρα στήριξης, καθώς είναι από τους τομείς που πλήττονται πρώτοι και ανακάμπτουν τελευταίοι. Το πακέτο μέτρων που ανακοινώθηκε στις 7 Μαΐου δεσμεύσει για τον πολιτισμό 100 εκατομμύρια. Μετά τη γνωστοποίησή του, όμως, άρχισε η γκρίνια.

Και ρωτώ, πώς είναι δυνατόν, όσο καλά μελετημένο σχέδιο να έχει κανείς, να καλύψει σωστά τους εργαζόμενους του Πολιτισμού, όταν υπάρχουν μακροχρόνια βασικά προβλήματα; Όταν δομικά προβλήματα, όπως η αδήλωτη εργασία, η εποχιακή εργασία και η ύπαρξη πολλών ειδικοτήτων σ’ έναν χώρο ουσιαστικά αχαρτογράφητο εμποδίζουν τη στοχευμένη στήριξη; Παρά την καλή πρόθεση, τη γνώση και το σεβασμό της υπουργού για τους ανθρώπους του πολιτισμού δεν διορθώνονται όλα κουνώντας ένα μαγικό ραβδί.

Φυσικό επακόλουθο μετά τις εξαγγελίες να υπάρχει δυσαρέσκεια για τον οριζόντιο χαρακτήρα των μέτρων, που απευθύνονται κυρίως σε όσους είχαν συμβάσεις και έληξαν πρόωρα, καθώς ως γνωστόν είναι η μειονότητα στον καλλιτεχνικό κλάδο.

Το εφάπαξ επίδομα των €800 είναι μια ανάσα στήριξης εν μέσω πανδημίας, μια ανακούφιση στην τρέχουσα πρωτοφανή συγκυρία. Δεν ήταν ο στόχος των συγκεκριμένων μέτρων η επίλυση τώρα όλων των μακροχρόνιων προβλημάτων στο χώρο του πολιτισμού.

Το μέλλον προδιαγράφεται δύσκολο, με δεδομένα μάλιστα τα απαραίτητα μέτρα προστασίας που θα πρέπει να λαμβάνονται. Οι καλλιτέχνες, οι δημιουργοί και οι επαγγελματίες από τον χώρο των εικαστικών, του βιβλίου, της μουσικής, του θεάτρου, του κινηματογράφου θα πρέπει να αναζητήσουν και να χαράξουν μια πορεία επιβίωσης με άλλους όρους.

Πώς οφείλουμε να διαμορφώσουμε το τοπίο για την επόμενη μέρα; Με εποικοδομητική κριτική, κρατώντας τα θετικά από τις ανακοινώσεις και εξελίσσοντάς τα. Εξελίσσοντας το μητρώο καλλιτεχνών και τον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Διευρύνοντας το μητρώο πολιτιστικών φορέων ώστε να συμπεριλαμβάνει και να στηρίζει εταιρείες που παράγουν πολιτισμό και όχι μόνο σωματεία και ΜΚΟ. Ας συμπεριληφθούν σε αυτό και οι ΚοινΣεπ συλλογικού και παραγωγικού σκοπού. Προστατεύοντας και οριοθετώντας τα πνευματικά δικαιώματα του υλικού που ανέβηκε δωρεάν από κρατικούς φορείς στο διαδίκτυο.

Τα 100 εκατομμύρια που διατίθενται ως στήριξη στην παρούσα φάση μπορεί να μην έχουν απόλυτα σωστή στόχευση, αλλά αυτό οφείλεται στα χρόνια δομικά προβλήματα του χώρου και όχι σε ελλιπή προγραμματισμό. Είναι βασικό να ανοίξει ο διάλογος και να φέρει στο φως προτεραιότητες για την εύρυθμη λειτουργία του πολιτισμού. Πρέπει να μπει το νερό στο αυλάκι και να έχουμε ρεαλιστικές απαιτήσεις για να κρίνουμε την αντιμετώπιση του ΥΠΠΟΑ σε μία εποχή κρίσης λόγω της πανδημίας.

Αθήνα, 7 Μαΐου 2020. #SupportArtWorkers © AP Photo/Petros Giannakouris

Του Δημήτρη Αθηνάκη

Είναι ένα δημόσιο «κακό» που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ιδιωτικά· μία νοσηρή λαίλαπα που χρειάζεται ατομική ευθύνη για να αντιμετωπιστεί κοινωνικά. Η απομόνωση ―κατά μόνας, ανά δύο, ανά τρεις, ανά… όσοι― θεωρείται σωτήρια για να ξαναείμαστε μαζί. Ωστόσο, εν μέσω εγκλεισμού, αναπτύχθηκε ένα μεγάλο κύμα αλληλεγγύης, διαδικτυακή και μακρόθεν μεν, πρωτοφανής και θερμή δε. Ο πλανήτης έγινε ένα, το παγκόσμιο χωριό, που λέμε υποτιμητικά για τη Γη, είναι, εντέλει, αλήθεια· έστω και υπ’ αυτές τις συνθήκες, γίναμε μία γειτονιά. Και όπως λέει η παροιμία: στην ίδια αυλή απλώνουμε.

Κοινές παθογένειες αλλά και κοινές ανάγκες· κοινή ευαλωτότητα και κοινή δύναμη· αυτά αποκαλύφθηκαν όλο το τελευταίο διάστημα για την πλειονότητα των χωρών του κόσμου, όπως και για τον κόσμο της τέχνης διεθνώς, που συντονίστηκε, αντέδρασε, απαίτησε, ζήτησε, έλαβε (ή δεν έλαβε). Συζητήσεις, δράσεις, επιστολές, εκκλήσεις ― παντού στον πλανήτη, οι καλλιτέχνες και οι άλλοι εργαζόμενοι, οι επιχειρηματίες, τα ιδρύματα, οι δημοσιογράφοι, όλοι μετακινηθήκαμε στην ίδια κατεύθυνση: μαζί στο μαζί.

Στην Ελλάδα, το #SupportArtWorkers και η Culture Workers Alliance Greece ξεχώρισαν στα πολιτιστικά καθ’ ημάς. (Μεγάλο ενδιαφέρον προκαλεί και η επανάληψη του «workers» ― είναι μία ομόθυμη αποδοχή μιας χρόνιας και σιωπηλής αλήθειας, ενός καλά καλυμμένου κοινού τόπου: η τέχνη ―και ο κόσμος της― είναι εργασία. Να το πούμε ξανά: εργασία!) Στην αρχή αυθόρμητα και στη συνέχεια με ειρμό και διαδικασίες, οι δύο πρωτοβουλίες ―που, έτσι κι αλλιώς, τέμνονται παντοιοτρόπως― μετέφεραν την αγωνία των εργαζομένων στον χώρο του πολιτισμού, διατύπωσαν αιτήματα, προχώρησαν σε δράσεις.

(Παρένθεση: Να μην ξεχνάμε, βέβαια, ότι η άμεση δημοκρατία έχει τους δικούς της ρυθμούς και στον καλλιτεχνικό χώρο όλοι γνωρίζουμε από εξαντλητικές συζητήσεις· από εκείνες που μας κάνουν καλύτερους, πιο ολοκληρωμένους ανθρώπους. Παρακολουθώντας τις εξελίξεις, σε διάφορες «στροφές» νιώθεις ότι θα βγει εκτός στόχου η κουβέντα και θα ακολουθήσει (πάλι) «θεωρητικά» μονοπάτια. Οι δύο πρωτοβουλίες, όμως, είναι αποφασισμένες και ως τέτοιες θα συνεχίσουν ― και θα τα καταφέρουν· η πολιτεία και το υπουργείο Πολιτισμού, παρ’ όλα τα οικεία αργά, συχνά πρόχειρα και πολλάκις μοιραία αντανακλαστικά, μοιάζουν να ακούν. Ειδικά όταν αποφεύγονται και η οχλαγωγία και η αοριστολογία της υπεκφυγής.)

Η αναζωπύρωση αυτής της αλληλεγγύης δεν αποτελεί παρθενογένεση· είναι άλλη μία έκφανση, ίσως η πιο μαζική, του ευρύτερου «μαζί» που παρατηρείται στην τέχνη. Το «ανεξάρτητο» διαθέτει πλέον την πιο ωραία εξάρτηση: τη συνεργασία. Απόρροια ίσως κι αυτό της πλήρους κατάρρευσης του «ο σώζων εαυτόν σωθήτω» και της μετακίνησης στο «κανείς δεν επιβιώνει μόνος του».

Θα αλλάξουν πολλά. Πολλά ήδη αλλάζουν. Από το πώς «φτιάχνεται» η τέχνη και το πώς την απολαμβάνει κανείς έως το «ψωμί που φέρνει στο τραπέζι» και το τρόπο που το φέρνει ― σε όλη την πυραμίδα του οικοσυστήματός μας. Η αλληλεγγύη είναι κάτι που θα μείνει, θα εξακολουθήσει. Ας ελπίσουμε και η ταχύτητα με την ευελιξία ― όλων των εμπλεκομένων.

TAGS

THE ART NEWSPAPER GREECE Team

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη