Με την ολοκλήρωση του πρώτου τριμήνου του 2021 και την επιστροφή στην πολυαναμενόμενη «κανονικότητα» να γίνεται με αργά βήματα, οι εταιρείες ερευνών ανά τον κόσμο δημοσίευσαν τις αναφορές τους για την αγορά τέχνης. Μέσω της ανάλυσης των στατιστικών δεδομένων της αγοράς από τον Μάρτιο του 2020, οπότε και ξεκίνησε η πανδημική κρίση, επιχειρούν να προβλέψουν τις νέες τάσεις σε μια βιομηχανία που μοιάζει έτοιμη για τη μετά-Covid εποχή με πρωταγωνιστές τους οίκους δημοπρασιών.

Τα βασικά ερωτήματα που θέτουν οι ερευνητές είναι δύο: α. αν και πότε θα επιστρέψει η αγορά της τέχνης στα επίπεδα πριν την πανδημία, και β. με ποιο τρόπο οι ψηφιακές καινοτομίες συνέβαλαν στην πορεία και τη σταθεροποίηση της αγοράς. Μήπως τελικά η βιομηχανία της τέχνης έχει αναμορφωθεί οριστικά και εισέρχεται σε μια νέα εποχή; Το σίγουρο είναι πως η περίοδος της παγκόσμιας κρίσης που ακόμα διανύουμε, έχει αλλάξει το τοπίο στην αγορά τέχνης κι έχει αναδείξει νέους πρωταγωνιστές στο διεθνές σκηνικό.

Αν και πολλοί πίστευαν πως η αγορά της τέχνης θα κατέρρεε με το ξέσπασμα της πανδημίας, οι αριθμοί δείχνουν ότι όχι μόνο άντεξε τους κραδασμούς, αλλά επέδειξε ισχυρά αντανακλαστικά που άλλοι τομείς οικονομικής δραστηριότητας στερούνται. Παρά τις προβλέψεις των οικονομολόγων ότι πλήρης ανάκαμψη δε θα υπάρξει  πριν το 2023, οι Αμερικάνοι δισεκατομμυριούχοι συλλέκτες μόνο αύξησαν την αξία των συλλογών τους κατά 40%, από την αγορά νέων έργων τέχνης. Και αυτό συνέβη σε μια χρονιά που η βιομηχανία της τέχνης χαρακτηρίστηκε από την επιστροφή στις αγορές μειωμένου κινδύνου, όπως άλλωστε συμβαίνει σε όλες τις περιόδους οικονομικής πίεσης.

Οι «χαμένοι» της χρονιάς που πέρασε ήταν οι εμπορικές εκθέσεις (art fairs), οι οποίες ακυρώνονταν η μία μετά την άλλη. Ωστόσο, ακόμα και αυτές που υιοθέτησαν κάποια ψηφιακή μορφή, σε γενικές γραμμές πολύ οργανωμένη κι ενδιαφέρουσα, δεν έφεραν σημαντικά αποτελέσματα στα ταμεία των γκαλερί που συμμετείχαν. Σύμφωνα με τους αναλυτές, η πλειοψηφία των έργων, που πουλήθηκαν στις ψηφιακές πλατφόρμες των art fairs ήταν αυτά τα οποία θα αγοράζοντανo ούτως ή άλλως. Ας μη γελιόμαστε: όσοι έχουν επισκεφτεί κάποια φουάρ τέχνης καταλαβαίνουν πως δεν είναι μόνο το αγοραστικό κομμάτι που είναι ελκυστικό σε τέτοιου είδους διοργανώσεις. Οι εκθέσεις αυτές είναι μια πολυσύνθετη εμπειρία με μοναδικό παλμό κι ένταση. Ο κόσμος που κατακλύζει το χώρο, η επαφή με τους καλλιτέχνες, οι συζητήσεις στα μπαρ και τα εστιατόρια των εκθέσεων, η ζωντανή απόλαυση των έργων και πολλά άλλα που μια οθόνη δεν μπορεί μεταδώσει.

Δημοπρασίες: η σταθερή αξία

Από την άλλη, οι συλλέκτες εμπιστεύτηκαν περισσότερο τους οίκους δημοπρασιών, ως πιο αξιόπιστη και εύκολη οδό για τα νέα τους αποκτήματα, αναδεικνύοντας το κομμάτι αυτό της αγοράς τέχνης ως το πιο σταθερό και το πιο επικερδές για το 2020. Αξίζει να αναφέρουμε πως σε όλες τις βασικές κατηγορίες των οίκων δημοπρασιών σημειώθηκαν ρεκόρ δεκαετίας όσον αφορά στην αξία, παρά το γεγονός ότι το σύνολο των πωλήσεων μέσω δημοπρασιών το περασμένο έτος ανήλθε στα $10,1 δις, ποσό δηλαδή μειωμένο κατά 23,7% από το 2019 που συνιστά αρνητικό ρεκόρ δεκαετίας. Οι αναλυτές πιστεύουν πως ένας σημαντικός παράγοντας αυτής της μείωσης ήταν η έλλειψη σημαντικών έργων προς πώληση, γεγονός που καταδεικνύει την επιφυλακτικότητα των συλλεκτών να διαθέσουν τα «βαριά χαρτιά» τους στην αγορά αυτή την περίοδο.

Pablo Picasso, «Homme et femme» (1967) © Christie’s

Από τους τρείς μεγάλους οίκους, οι Christie’s δέχτηκαν το πιο ισχυρό πλήγμα, με πωλήσεις τους μειωμένες κατά 40%, να ανέρχονται στα $2,4 δις, απόρροια της έλλειψης ψηφιακής υποδομής του οίκου έναντι του αντίπαλου δέους των Sotheby’s, οι οποίοι αναδείχτηκαν ως ο κορυφαίος οίκος για το 2020. Στον πρώτο χρόνο υπό της νέα ιδιοκτησία του Patrick Drahi, ο οίκος συγκέντρωσε $2,7 δις, παρουσιάζοντας μείωση 28% από το 2019. Οι Phillips παρέμειναν στην τρίτη θέση με πωλήσεις $497 εκατομμυρίων και πτώση κατά 19% από το περασμένο έτος. Συνολικά, και στους τρείς οίκους, ο αριθμός των αποκλειστικά ψηφιακών δημοπρασιών σχεδόν τριπλασιάστηκε, ενώ ο αριθμός των έργων που πουλήθηκαν σε αυτές διπλασιάστηκε συγκεντρώνοντας $1 δις, αποκλειστικά μέσω ψηφιακών καναλιών, ποσό αυξημένο κατά 1056% από το 2019.

Η χρονιά της Ασίας

Αξιόλογα αποτελέσματα σημείωσαν οι δημοπρασίες στην Ασία, μια αγορά που παρέμεινε σχεδόν σταθερή, σημειώνοντας οριακή πτώση 4%, σε αντίθεση με τις ΗΠΑ Αμερική, που παρουσίασε τις μεγαλύτερες απώλειες παγκοσμίως του ύψος του 35%. Επίσης, για πρώτη φορά στα χρονικά, η  Ασία ήρθε πρώτη διεθνώς στις πωλήσεις έργων αξίας άνω των $10 εκατομμυρίων, γεγονός παροδικό σύμφωνα με τους αναλυτές, οι οποίοι θεωρούν πως η Βόρεια Αμερική θα ξαναπάρει τα πρωτεία σε αυτή την κατηγορία μετά την εξομάλυνση της οικονομικής δραστηριότητας.  Πιο επικερδής αγορά για τους οίκους δημοπρασιών στην Ασία, αλλά και σε όλο τον κόσμο, αναδείχτηκε η Κίνα, όπου πραγματοποιήθηκαν συναλλαγές ύψους $3,4 δις, εκτοπίζοντας τις Η.Π.Α. από την κορυφή. Βέβαια, εδώ αξίζει να σημειωθεί η προτίμηση των Κινέζων συλλεκτών στις δημοπρασίες έναντι των Αμερικάνων και των Ευρωπαίων που φαίνεται να επιλέγουν τις ιδιωτικές πωλήσεις για σημαντικά έργα τέχνης. Από την άλλη, έχοντας επιβάλει το σκληρότερο lockdown παγκοσμίως, η Κίνα όχι μόνο είδε την οικονομία της να ανακάμπτει γρηγορότερα από τα υπόλοιπα κράτη της Δύσης, αλλά σημείωσε και άνοδο, ενώ το 2020 πρόσθεσε στην λίστα των δισεκατομμυριούχων κατοίκων της  250 νέα ονόματα φτάνοντας συνολικά τους 878 δισεκατομμυριούχους. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν το γεγονός πως οι δημοπρασίες στην Ασιατική χώρα σημείωσαν οριακή πτώση 0,1%  μέσα στο χρόνο, ενώ στις Η.Π.Α. και το Ηνωμένο Βασίλειο οι απώλειες άγγιξαν το 35%. Λαμπρή εξαίρεση στη Δύση αποτελεί η Γερμανία, όπου οι οίκοι δημοπρασιών παρουσίασαν άνοδο κερδών κατά 3,2% το 2020, καθώς κατόρθωσαν να διεξάγουν ομαλά τις διοργανώσεις τους και είχαν ήδη προβεί σε ψηφιακές μεταρρυθμίσεις πολύ πριν την πανδημία.

Άνοδος για τους σύγχρονους, πλήγμα για τους ιμπρεσιονιστές

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχουν και τα αποτελέσματα των δημοπρασιών ανά κατηγορία όπου, συγκριτικά με το 2019, μόνο μία ήταν αυτή που παρουσίασε άνοδο, αντίθετα με τη γενικότερη πτωτική τάση. Η σύγχρονη και μεταπολεμική τέχνη καθιερώθηκε πια ως η πιο επικερδής κατηγορία της αγοράς, με σύνολο πωλήσεων, μειωμένο κατά 27,3%, που έφτασε τα  $3,5 δις το 2020, και τα πιο κερδοφόρα έργα να κυμαίνονται από $1 έως $10 εκατομμύρια. Σε αυτή την κατηγορία ξεχωρίζουν οι καλλιτέχνες που έχουν γεννηθεί μετά το 1974, τα έργα των οποίων παρουσίασαν σημαντική άνοδο στις πωλήσεις κατά 32,5% το περασμένο έτος, παρά το γεγονός πως εδώ εντοπίζεται η χαμηλότερη μέση τιμή, με τα έργα να διατίθενται από $100.000 έως $1 εκατομμύριο.

Zao Wou-Ki «Les grandes baigneuses» (1953), (c) Sotheby’s

Η ιμπρεσιονιστική και μοντέρνα τέχνη συνολικά παρουσίασε πτώση 33,1% και κατέλαβε τη δεύτερη θέση, με τα πιο επικερδή έργα να βρίσκονται στο φάσμα του $1 έως $10 εκατομμυρίων. Ξεχωριστά, η ιμπρεσσιονιστική τέχνη δέχτηκε το μεγαλύτερο πλήγμα στην αγορά, με μείωση πωλήσεων κατά 41%.  Ωστόσο, θα πρέπει να λάβουμε υπόψιν μας δύο παραμέτρους που επηρεάζουν τις επιδόσεις αυτής της κατηγορίας. Παραδοσιακά, σε αυτήν παρουσιάζονται τα σημαντικότερα έργα που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο ενδιαφέρον των συλλεκτών. Συνεπώς, η έλλειψη τέτοιων έργων στην αγορά, όπως αναφέραμε πιο πάνω, συνεπάγεται και μειωμένες πωλήσεις. Από την άλλη, σύμφωνα με τους αναλυτές, οι περισσότερες πωλήσεις ιμπρεσσιονιστικών έργων το 2020 πραγματοποιήθηκαν μέσω ιδιωτικών πωλήσεων και όχι σε ανοιχτές δημοπρασίες.

Η Κίνα πρωταγωνίστησε και στον τομέα των καλλιτεχνών που παρουσιάστηκαν στην αγορά το 2020. Από τους 100 καλλιτέχνες με τις μεγαλύτερες πωλήσεις, το 29% ήταν Κινέζοι, ενώ το 27% ήταν Αμερικάνοι και το 15% Γάλλοι. Παρά τις ανακατατάξεις στην αγορά, ο Pablo Picasso παρέμεινε στην κορυφή των πιο περιζήτητων καλλιτεχνών στις δημοπρασίες, συγκεντρώνοντας $248,3 εκατομμύρια από 2978 έργα του. Πίσω από αυτόν ο Zao Wou-Ki με πωλήσεις $181,2 εκατομμύρια από 346 έργα και ο David Hockney με 440 έργα και $131,7 εκατομμύρια.

Διαπιστώνουμε λοιπόν πως ένας χρόνος πανδημίας άλλαξε δραστικά το τοπίο στην αγορά τέχνης και διαμόρφωσε νέες δυναμικές. Η Ασία πρωταγωνίστησε το 2020 σε όλους τους τομείς, ενώ η Δύση προσπαθεί να ανασυντάξει τις δυνάμεις της. Σε κάθε περίπτωση, οι οίκοι δημοπρασιών βγαίνουν ισχυρότεροι από την κρίση αυτή όσον αφορά τις υποδομές και τις δραστηριότητές τους, ενώ το τοπίο στο χώρο των φουάρ μοιάζει να ξεκαθαρίζει, με κάποιες μικρότερες να καταργούνται εντελώς και άλλες να αναδιοργανώνονται.

TAGS

Δημήτρης Σπύρου

Δείτε όλα τα άρθρα του συντάκτη